Náttúrufræðingurinn - 1940, Blaðsíða 56

148
N ÁTTÚRUFRÆÐIN GURINN
Af því, sem á undan var sagt, verður ekki önnur ályktun dregin
en sú, að ísland skiptist ekki jarðfræðilega í þrjú svæði, mó-
bergs-, basalt- og grágrýtissvæði, heldur sé landið ein jarðfræði-
leg heild: Grágrýtið liefir þakið allt landið, en þó ef til vill verið
nokkuð misþykkt, móbergið undir því sömuleiðis, en mjög mis-
þykkt. Þar fyrir neðan kemur svo um land allt sama deild bas-
altsins.
Landið var, áður en núverandi dalir tóku að myndast, við-
áttumikil háslétta, sem vafalaust náði langt út fyrir núverandi
strendur þess, og alls staðar var bygging hennar í aðalatriðum
hin sama.
Næsta spurningin, sem vaknar, er um aldur hinnar fornu
sléttu og einstakra höfuðdeilda í undirstöðu hennar. Ber þá fyrst
að líta á dýra- og jurtaleifarnar, sem í lögunum finnast, þ. e-
skeljarnar og surtarbrandinn. Eldri Tjörnesskeljarnar eru taldar
vera frá pliocen, en surtarbrandurinn almennt frá miocen, þ. e.
eldri. Surtarbrandurinn hjá Hreðavatni virðist hins vegar liggja
ofarlega í þeim basaltlögum, sem skeljaleifarnar liggja undir
og ætti eftir því aldurshlutfallið að vera öfugt. En hjá Akureyri
liggur geysimikið af steingerðum viðarleifum á milli basaltsins
og móbergsins, og liggur því á milli þeirra skógarleifa og skelj-
anna heilt basaltskeið. Væru því skeljalögin pliocen, yrði tæp-
lega hjá því komizt að telja skóginn hjá Akureyri, með bolum
upp undir V-2. m. í þvermál, ísaldargróður. Hitt mun sönnu nær,
að skógurinn sé frá miocentímanum, svo framarlega, sem ekki
er um rekavið að ræða, en ólíklegt er það, þar eð leifarnar finn-
ast í 1050—1100 m hæð.
Af þessu er ekki annað sýnna en að endurskoða þurfi aldurs-
ákvarðanirnar á hinum lífrænu leifum.
Hver hafa svo orðið örlög hinnar fornu hásléttu? í fyrsta lagi
þau, að hún hefir kubbast sundur í marga parta, er jafnframt
gengu nokkuð á misvíxl, og varð þá m. a. til Bárðardalssigið.
Mynduðust þá þær rásir, sem hinu rennandi vatni var beint í.
Vatnið dýpkaði rásirnar og til urðu hinir löngu og djúpu dalir.
En auk þess hafa hin eyðandi öfl ,,heflað“ ofan af stórum svæð-
um hásléttunnar djúpt niður í undirstöðu hennar. Á stórum
svæðum vantar þannig algerlega allt grágrýtið og móbergið og
mikið ofan af basaltinu, eins og t. d- í Borgarfirðinum og Húna-
vatnssýslu. Þetta gerist ekki nema á óralöngum tíma, og jöklar
ísaldarinnar eru vafalaust hrein barnaleikföng þegar um slíkt