Náttúrufræðingurinn

Volume

Náttúrufræðingurinn - 1970, Page 71

Náttúrufræðingurinn - 1970, Page 71
NÁTTÚRUFRÆÐINGURINN 189 Þann 8. júní 1783 hófst hið mikla gos á Síðuafrétti og strax dag- inn eftir tók Skaftá að þverra. Þann 10. þornaði hún alveg og þann 12. kom fyrsta hraunflóðið fram úr gljúfrinu hjá Skaftárdal (Stein- gxímsson, Safn til sögu íslands IV). Það sem gerzt hafði virðist vera þetta: Gossprungan mikla vestan Laka gaus öll í einu, og hraunflóð féll norður og vestur að Fögru- fjöllum, líklega einna fyrst milli Lyngfells og Stakafells, og hefur þá sú hraunkvísl komið úr gígunum vestan í og næst vestan við Laka. Sú hraunkvísl stíflaði Skaftá og myndaðist við það stórt stöðuvatn, sem náði allt upp að jökli. Líklega hefur áin samtímis stíflazt norður af vesturenda gígaraðarinnar. Nú hefur áin fyllt þetta vatn sandi og leir og kvíslast þar nú um sanda í fjöldamörg- um álum. Hvert hraunflóðið rak svo annað fram eftir sumri. Svo virðist sem meginmagn þessara hraunflóða liafi komið úr 4—5 gígurn nokkurn veginn miðja vegu milli Laka og Hnútu. Hitt má þó telja vafalaust, að fyrstu vikur gossins hafi sprungan öll, Vestur- gjáin, verið gjósandi. Hvað Skaftá viðvíkur náði hún ekki aftur fram í gljúfur sitt hjá Skaftárdal fyrr en að áliðnu hausti 1783, því þess er getið, að seint í september hafi verið farið yfir hið nýja hraun hjá Skaftárdal. Þegar Skaftá kom á ný í sitt forna gljúfur var ekki mikið eftir af því (4. mynd). Aðeins lítill hluti þess er enn sýnilegur vestan við Skaftárdal. Sunnan við gljúfrið mun hafa verið ferjustaður á ánni, sem örnefni eins og KallJióll bendir til, en þaðan mundi hafa verið kallað á ferjumann. Hóllinn er vestan ár og hefur ferjumaður því verið á Skaftárdal. Hellisá, sem fyrir eld rann vestur í Skaftá norðan Leiðólfsfells, jwingaðist af hrauninu suður fyrir fellið og rennur nú í Afstapa- gljúfur. Hér ber því gljúfrið ekki nafn árinnar, sem í því rennur. Þegar niður í byggð kom fann Skaftá ekki heldur þar sinn forna farveg. Hann var fylltur hrauni, og hafði það runnið upp að hlíð- um fjallanna. Því var það, að hún gróf sinn nýja iarveg meðfram rönd hraunsins, þar sem mest var lyrir laus moldarjarðvegur. Hún skar burt hinar grösugu hlíðar og rennur víða mjög þröngt, enda varð einum ungum manni það á, er hann leit hana í fyrsta sinn ofan af Hunkubakkaheiði, þar sem hún rennur austan undir Heið- arhálsi, að hann spurði: „Hvaða lækur er þetta?“ Það er nokkuð ljóst, hvar farvegur árinnar hefur áður verið á þessu svæði, því
Page 1
Page 2
Page 3
Page 4
Page 5
Page 6
Page 7
Page 8
Page 9
Page 10
Page 11
Page 12
Page 13
Page 14
Page 15
Page 16
Page 17
Page 18
Page 19
Page 20
Page 21
Page 22
Page 23
Page 24
Page 25
Page 26
Page 27
Page 28
Page 29
Page 30
Page 31
Page 32
Page 33
Page 34
Page 35
Page 36
Page 37
Page 38
Page 39
Page 40
Page 41
Page 42
Page 43
Page 44
Page 45
Page 46
Page 47
Page 48
Page 49
Page 50
Page 51
Page 52
Page 53
Page 54
Page 55
Page 56
Page 57
Page 58
Page 59
Page 60
Page 61
Page 62
Page 63
Page 64
Page 65
Page 66
Page 67
Page 68
Page 69
Page 70
Page 71
Page 72
Page 73
Page 74
Page 75
Page 76
Page 77
Page 78
Page 79
Page 80
Page 81
Page 82
Page 83
Page 84
Page 85
Page 86
Page 87
Page 88
Page 89
Page 90
Page 91
Page 92
Page 93
Page 94
Page 95
Page 96
Page 97
Page 98
Page 99
Page 100
Page 101
Page 102
Page 103
Page 104
Page 105
Page 106
Page 107
Page 108
Page 109
Page 110
Page 111
Page 112
Page 113
Page 114
Page 115
Page 116
Page 117
Page 118
Page 119
Page 120
Page 121
Page 122
Page 123
Page 124
Page 125
Page 126
Page 127
Page 128
Page 129
Page 130
Page 131
Page 132
Page 133
Page 134
Page 135
Page 136
Page 137
Page 138
Page 139
Page 140
Page 141
Page 142
Page 143
Page 144
Page 145
Page 146
Page 147
Page 148

x

Náttúrufræðingurinn

Direct Links

If you want to link to this newspaper/magazine, please use these links:

Link to this newspaper/magazine: Náttúrufræðingurinn
https://timarit.is/publication/337

Link to this issue:

Link to this page:

Link to this article:

Please do not link directly to images or PDFs on Timarit.is as such URLs may change without warning. Please use the URLs provided above for linking to the website.