Náttúrufræðingurinn

Volume

Náttúrufræðingurinn - 1970, Page 89

Náttúrufræðingurinn - 1970, Page 89
NÁTTÚRU FRÆÐIN GURINN 207 frá Fossnúpi og austur að hinu forna hrauni, Rauðhólahrauninu, sem áður er getið. I,eifar þessara aura má ennþá sjá meðfram Eld- vatninu hjá Teigingarlæk og meðfram Fossálum. Það vekur athygli, að verulegt er af líparítmolum í þessum aurum, en sú bergtegund kemur ekki fyrir á þessu svæði í byggð. Líparítmolaniir eru án efa komnir af því vatnasviði Hverfisfljóts, sem er undir Vatnajökli, og fljótið hefur borið þá fram fyrir „eld“. Eftir gosið fékk Hverfis- fljót fastan farveg, og gróðurlendi breiddist yfir hina fornu aura meðfram hraunröndinni. Þar reis síðar byggðin Brunasandur. Eld- vatnið og Fossálar liafa nú grafið sér alldjúpa farvegi gegnum Jressa aura, sem Hverfisfljót áður byggði upp. Sér Jjar muninn á hátterni jökulár og lindár. Jökuláin byggir upp. Botn hennar hækkar vegna hins mikla framburðar, en það veldur svo því, áð áin breytir iðu- lega um farveg, ílaamist fram og aftur um sandana. Lindáin grefur sér farveg gegnum aurana, en haggast eftir Jrað lítið úr stað. Hana vantar efni að byggja úr og eins verkfæri til Jress að grafa sér farveg í fast berg. Eldvatnið á Brunasandi og Fossálar eru að vetri til tær bergvötn, og svo voru þessi vötn að jafnaði allt árið á unglings- árum mínum austur Jrar, en fyrir kom að kvísl úr Hverfisfljóti féll yfir í þessar ár í miklum vatnavöxtum. Nú er jökullitur á báðum Joessum vatnsföllum að sumri til. Fyrir um 30 árum voru háir sandbakkar að Hverfisfljóti, þar sem það fellur úr hrauninu út á sandana. Nú hefur það borið svo mikið af sandi og möl í farveg sinn, að það er tekið að kvíslast til og frá um sandana, eftir að það kemur út af hrauninu. Þannig vinnur jökuláin stöðugt að því að flytja efni frá fjalli til fjöru. Vatnasvæði Skaftár og Hverfisfljóts eru hlið við hlið. Það er ekki mjög langt síðan, að þessar tvær ár voru taldar eiga sömu upptök, og Jiiegar ég var barn, heyrði ég sagt, að vatnið klofnaði á einum kletti og félli Skaftá til vesturs, en Hverfisfljót til austurs. Það er kannski hægt fyrir okkur að brosa að þessari fáfræði feðra vorra, en ef nánar er að hugað, er Jrað harla lítið sem við vitum um Jjessi svæði. Ef nútíma aðstæður eru miðaðar við aðstæð- ur fyrri tíma, verður ljóst, að við stöndum okkur ekki sérlega vel. Útföll jökulánna úr jöklunum eru breytileg, en hvað stjórnar Jjeim breytingum? Geta árnar, við viss skilyrði, ekki breytt um far- veg undir jökli eins og Jrær gera Jjað niðri á söndunum? Það er fáferðugt um svæðið við þennan hluta Vatnajökuls og
Page 1
Page 2
Page 3
Page 4
Page 5
Page 6
Page 7
Page 8
Page 9
Page 10
Page 11
Page 12
Page 13
Page 14
Page 15
Page 16
Page 17
Page 18
Page 19
Page 20
Page 21
Page 22
Page 23
Page 24
Page 25
Page 26
Page 27
Page 28
Page 29
Page 30
Page 31
Page 32
Page 33
Page 34
Page 35
Page 36
Page 37
Page 38
Page 39
Page 40
Page 41
Page 42
Page 43
Page 44
Page 45
Page 46
Page 47
Page 48
Page 49
Page 50
Page 51
Page 52
Page 53
Page 54
Page 55
Page 56
Page 57
Page 58
Page 59
Page 60
Page 61
Page 62
Page 63
Page 64
Page 65
Page 66
Page 67
Page 68
Page 69
Page 70
Page 71
Page 72
Page 73
Page 74
Page 75
Page 76
Page 77
Page 78
Page 79
Page 80
Page 81
Page 82
Page 83
Page 84
Page 85
Page 86
Page 87
Page 88
Page 89
Page 90
Page 91
Page 92
Page 93
Page 94
Page 95
Page 96
Page 97
Page 98
Page 99
Page 100
Page 101
Page 102
Page 103
Page 104
Page 105
Page 106
Page 107
Page 108
Page 109
Page 110
Page 111
Page 112
Page 113
Page 114
Page 115
Page 116
Page 117
Page 118
Page 119
Page 120
Page 121
Page 122
Page 123
Page 124
Page 125
Page 126
Page 127
Page 128
Page 129
Page 130
Page 131
Page 132
Page 133
Page 134
Page 135
Page 136
Page 137
Page 138
Page 139
Page 140
Page 141
Page 142
Page 143
Page 144
Page 145
Page 146
Page 147
Page 148

x

Náttúrufræðingurinn

Direct Links

If you want to link to this newspaper/magazine, please use these links:

Link to this newspaper/magazine: Náttúrufræðingurinn
https://timarit.is/publication/337

Link to this issue:

Link to this page:

Link to this article:

Please do not link directly to images or PDFs on Timarit.is as such URLs may change without warning. Please use the URLs provided above for linking to the website.