Náttúrufræðingurinn

Volume

Náttúrufræðingurinn - 1979, Page 12

Náttúrufræðingurinn - 1979, Page 12
Leó Kristjánsson: Ný heimsmynd jarðfræðinnar I þessari grein verður reynt að gefa yfirlit yfir þá öru þróun þekkingar og hugmynda á vissum undirstöðusviðum jarðvísinda sl. 20 ár eða svo, sem oft er nefnd „hin nýja heimsmynd" eða „bylting í jarðvísindum". hessi heimsmynd er stundum kennd við „landrek“, en í raun er um mun víð- tækari hugmyndir að ræða. Leitast þær við að skýra margháttuð jarð- fræðifyrirbrigði sem afleiðingar út- streymis varma úr iðrum jarðar. Þeir kraftar og efnaferli, sem varmaflæðið veldur, eru á hverjum tírna niest áberandi á virkum eldgosa- og jarð- skjálftasvæðum, en liafa haft úrslita- áhrif urn mótun allrar ásýndar Jtessa hnattar. Sögulegur inngangur (1910—1960) Þó ummerki um láréttar hreyfingar jarðmyndana um allt að húndruðum kílómetra blasi víða við í fornurn misgengjum og fellingafjiillum, var það fyrst 1912—15 sem þýski veður- fræðingurinn A. Wegener setti fram ákveðnar og vísindalegar kenningar um landrek, þ.e. tilfærslu meginlanda á hnettinum á jarðsögulegum tíma. Aðrir höfðu þó minnst á þetta hug- tak 1910 og jafnvel fyrr, en ekki vak- ið athygli. Wegener benti á, að margt jarðfræðilegra niðurstaðna mætti út- skýra einfaldlegar en áður að því gefnu, að meginlönd jarðar hefðu eitt sinn myndað eina heild, Pangaea. Væru þau flutt til baka þannig að strandlengjur þeirra féllu saman, (1. og 2. mynd) kæmu fram heilleg mynst- ur fornra loftslagsbelta og fjallgarða, svo og útbreiðslusvæði ýmissa set- myndana og steingervinga. Margt sem máli skipti til prófun- ar þessara kenninga var þá alveg ó- rannsakað, svo sem jarðfræði og ald- ur stórra landflæma, hafsbotnarnir allir, innri gerð jarðar og eiginleikar bergs. Hugmyndir Wegeners um or- siik landreksins voru þær að megin- löndin sigldu gegnum eðlisþyngri jarðskorpu úthafssvæðanna af völdum krafta, sem til kæmu vegna möndul- snúnings jarðar. Hugmyndir þessar stóðust þó ekki við nánari athugun, og eftir lát Wegeners 1930 dofnaði rnjög áhugi á hinurn umdeildu kenn- ingum lians. Þó komu fram um það leyti tvær álitlegri uppástungur um ástæður fyrir landrekinu. önnur var sú að hringstreymi (convection) inni Náttúrufræðingurinn, 48 (3—4), 1978 106
Page 1
Page 2
Page 3
Page 4
Page 5
Page 6
Page 7
Page 8
Page 9
Page 10
Page 11
Page 12
Page 13
Page 14
Page 15
Page 16
Page 17
Page 18
Page 19
Page 20
Page 21
Page 22
Page 23
Page 24
Page 25
Page 26
Page 27
Page 28
Page 29
Page 30
Page 31
Page 32
Page 33
Page 34
Page 35
Page 36
Page 37
Page 38
Page 39
Page 40
Page 41
Page 42
Page 43
Page 44
Page 45
Page 46
Page 47
Page 48
Page 49
Page 50
Page 51
Page 52
Page 53
Page 54
Page 55
Page 56
Page 57
Page 58
Page 59
Page 60
Page 61
Page 62
Page 63
Page 64
Page 65
Page 66
Page 67
Page 68
Page 69
Page 70
Page 71
Page 72
Page 73
Page 74
Page 75
Page 76
Page 77
Page 78
Page 79
Page 80
Page 81
Page 82
Page 83
Page 84
Page 85
Page 86
Page 87
Page 88
Page 89
Page 90
Page 91
Page 92
Page 93
Page 94
Page 95
Page 96
Page 97
Page 98
Page 99
Page 100
Page 101
Page 102
Page 103
Page 104
Page 105
Page 106
Page 107
Page 108
Page 109
Page 110
Page 111
Page 112
Page 113
Page 114
Page 115
Page 116
Page 117
Page 118
Page 119
Page 120
Page 121
Page 122
Page 123
Page 124
Page 125
Page 126
Page 127
Page 128
Page 129
Page 130
Page 131
Page 132
Page 133
Page 134
Page 135
Page 136
Page 137
Page 138
Page 139
Page 140
Page 141
Page 142

x

Náttúrufræðingurinn

Direct Links

If you want to link to this newspaper/magazine, please use these links:

Link to this newspaper/magazine: Náttúrufræðingurinn
https://timarit.is/publication/337

Link to this issue:

Link to this page:

Link to this article:

Please do not link directly to images or PDFs on Timarit.is as such URLs may change without warning. Please use the URLs provided above for linking to the website.