Náttúrufræðingurinn

Árgangur

Náttúrufræðingurinn - 1979, Síða 12

Náttúrufræðingurinn - 1979, Síða 12
Leó Kristjánsson: Ný heimsmynd jarðfræðinnar I þessari grein verður reynt að gefa yfirlit yfir þá öru þróun þekkingar og hugmynda á vissum undirstöðusviðum jarðvísinda sl. 20 ár eða svo, sem oft er nefnd „hin nýja heimsmynd" eða „bylting í jarðvísindum". hessi heimsmynd er stundum kennd við „landrek“, en í raun er um mun víð- tækari hugmyndir að ræða. Leitast þær við að skýra margháttuð jarð- fræðifyrirbrigði sem afleiðingar út- streymis varma úr iðrum jarðar. Þeir kraftar og efnaferli, sem varmaflæðið veldur, eru á hverjum tírna niest áberandi á virkum eldgosa- og jarð- skjálftasvæðum, en liafa haft úrslita- áhrif urn mótun allrar ásýndar Jtessa hnattar. Sögulegur inngangur (1910—1960) Þó ummerki um láréttar hreyfingar jarðmyndana um allt að húndruðum kílómetra blasi víða við í fornurn misgengjum og fellingafjiillum, var það fyrst 1912—15 sem þýski veður- fræðingurinn A. Wegener setti fram ákveðnar og vísindalegar kenningar um landrek, þ.e. tilfærslu meginlanda á hnettinum á jarðsögulegum tíma. Aðrir höfðu þó minnst á þetta hug- tak 1910 og jafnvel fyrr, en ekki vak- ið athygli. Wegener benti á, að margt jarðfræðilegra niðurstaðna mætti út- skýra einfaldlegar en áður að því gefnu, að meginlönd jarðar hefðu eitt sinn myndað eina heild, Pangaea. Væru þau flutt til baka þannig að strandlengjur þeirra féllu saman, (1. og 2. mynd) kæmu fram heilleg mynst- ur fornra loftslagsbelta og fjallgarða, svo og útbreiðslusvæði ýmissa set- myndana og steingervinga. Margt sem máli skipti til prófun- ar þessara kenninga var þá alveg ó- rannsakað, svo sem jarðfræði og ald- ur stórra landflæma, hafsbotnarnir allir, innri gerð jarðar og eiginleikar bergs. Hugmyndir Wegeners um or- siik landreksins voru þær að megin- löndin sigldu gegnum eðlisþyngri jarðskorpu úthafssvæðanna af völdum krafta, sem til kæmu vegna möndul- snúnings jarðar. Hugmyndir þessar stóðust þó ekki við nánari athugun, og eftir lát Wegeners 1930 dofnaði rnjög áhugi á hinurn umdeildu kenn- ingum lians. Þó komu fram um það leyti tvær álitlegri uppástungur um ástæður fyrir landrekinu. önnur var sú að hringstreymi (convection) inni Náttúrufræðingurinn, 48 (3—4), 1978 106
Síða 1
Síða 2
Síða 3
Síða 4
Síða 5
Síða 6
Síða 7
Síða 8
Síða 9
Síða 10
Síða 11
Síða 12
Síða 13
Síða 14
Síða 15
Síða 16
Síða 17
Síða 18
Síða 19
Síða 20
Síða 21
Síða 22
Síða 23
Síða 24
Síða 25
Síða 26
Síða 27
Síða 28
Síða 29
Síða 30
Síða 31
Síða 32
Síða 33
Síða 34
Síða 35
Síða 36
Síða 37
Síða 38
Síða 39
Síða 40
Síða 41
Síða 42
Síða 43
Síða 44
Síða 45
Síða 46
Síða 47
Síða 48
Síða 49
Síða 50
Síða 51
Síða 52
Síða 53
Síða 54
Síða 55
Síða 56
Síða 57
Síða 58
Síða 59
Síða 60
Síða 61
Síða 62
Síða 63
Síða 64
Síða 65
Síða 66
Síða 67
Síða 68
Síða 69
Síða 70
Síða 71
Síða 72
Síða 73
Síða 74
Síða 75
Síða 76
Síða 77
Síða 78
Síða 79
Síða 80
Síða 81
Síða 82
Síða 83
Síða 84
Síða 85
Síða 86
Síða 87
Síða 88
Síða 89
Síða 90
Síða 91
Síða 92
Síða 93
Síða 94
Síða 95
Síða 96
Síða 97
Síða 98
Síða 99
Síða 100
Síða 101
Síða 102
Síða 103
Síða 104
Síða 105
Síða 106
Síða 107
Síða 108
Síða 109
Síða 110
Síða 111
Síða 112
Síða 113
Síða 114
Síða 115
Síða 116
Síða 117
Síða 118
Síða 119
Síða 120
Síða 121
Síða 122
Síða 123
Síða 124
Síða 125
Síða 126
Síða 127
Síða 128
Síða 129
Síða 130
Síða 131
Síða 132
Síða 133
Síða 134
Síða 135
Síða 136
Síða 137
Síða 138
Síða 139
Síða 140
Síða 141
Síða 142

x

Náttúrufræðingurinn

Beinleiðis leinki

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Náttúrufræðingurinn
https://timarit.is/publication/337

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.