Náttúrufræðingurinn - 1990, Blaðsíða 9

firði, um miðbik Fáskrúðsfjarðar og
miðbik Reyðarfjarðar. Hinn frægi
fundarstaður silfurbergs að Helgu-
stöðum í Eskifirði (Reyðarfirði) er
innan þessa svæðis. Telja fyrrnefndir
höfundar að þetta ummyndunarsvæði
sé tengt Reyðarfjarðareldstöðinni. Sú
megineldstöð var virk seint á míósen-
tíma (fyrir um 8-10 milljón árum), en
berggangaþyrping eldstöðvarinnar
teygir sig til suðurs um Fáskrúðsfjörð,
Stöðvarfjörð og inn í Breiðdalsvík.
Aragónít og kalsít (kalkspat) hafa
sömu efnasamsetningu, CaCOv Mun-
urinn á milli þesara tveggja steinda
(minerala) felst í kristalgerð, aragónít
kristallast eftir orþórombíska kerfinu,
en kalsít eftir trígónala kerfinu. Ara-
gónít hefur hörkuna 3/2-4, kleyfni er
léleg og það er oftast hvítt eða litlaust
(glært), en stundum ljósgult. Kalsít
hefur hörkuna 2/2-3, kleyfni er mjög
góð (eftir þremur stefnum) og það er
oftast hvítt eða litlaust (glært), en hef-
ur stundum gula, brúna eða bleika
lánsliti. Kalsít er ein algengasta
steindin á íslandi, aragónít er mun
sjaldgæfara en finnst þó víða.
Kantmælingar á einum af stóru
kristöllunum frá Hólsvör sýndu að
kanthorn á rnilli ákveðinna langflata,
mælt hornrétt á langásinn (,,c-ásinn“),
er um 62°-64° annarsvegar og 53°-58°
hinsvegar. Þetta er nálægt þeim horn-
um sem einkenna aragónít, en það
kristallast eftir orþórombíska kerfinu
eins og fyrr segir. Væri um kalsít að
ræða væru þessi horn 60°.
Röntgengreiningar voru gerðar á
nokkrum stóru sexstrendu kristall-
anna. Niðurstöður voru óvæntar, þær
sýndu að um kalsít er að ræða, nema í
einu tilviki þar sem sýnið hafði verið
tekið úr kjarna stórrar kristallaþyrp-
ingar, þar greindist aragónít. Aragón-
ít er ekki eins stöðugt og kalsít, það
breytist oft í kalsít með tímanum
(Klein og Hurlbut 1985). Það hefur
einmitt gerst í sprungunni í Hólsvör
og er þá sagt að kalsít sé í gerfi ara-
góníts. Kantmælingar gefa aragónít til
kynna vegna þess að lögun kristall-
anna hefur ekki breyst, en kristalgerð-
in sjálf er eins og hjá kalsíti nema í
innsta kjarna þyrpinganna, sem ekki
hefur náð að umkristallast. Þrátt fyrir
þessa umkristöllun þykir rétt að tala
hér um aragónít vegna ytra útlits
kristallanna og vegna þess að hluti
þeirra er enn aragónít.
MYNDUNARSAGA
Smásjárathugun og röntgengrein-
ingar leiddu í ljós að myndunarsaga
holufyllinganna í Hólsvör er lengri og
flóknari en fyrst sýndist. Verður hún
rakin hér á eftir í stuttu máli.
Stærð aragónítkristallanna bendir
til að aðstæður til myndunar hafa ver-
ið þær sömu um langan tíma. Þegar
kristallarnir höfðu náð núverandi
stærð hefur hinsvegar orðið hreyfing
um sprunguna, því nokkrir kristall-
anna hafa brotnað en síðan límst sam-
an aftur. Það er lag af fíngerðu kalsíti
blandað brennisteinskís, aðeins 0,3-2
mm á þykkt, sem hefur límt saman
stóru kristallana. Það er athyglisvert
að brennisteinskís skuli myndast ein-
ungis hér og ber sennilega að skoða í
ljósi þess, að við sprunguhreyfingar
hafi nýjar vatnsæðar opnast þannig að
styrkur brennisteins og járns jókst eða
þá að skilyrði til myndunar brenni-
steinskíss hafi á annan hátt skyndilega
breyst. Utan á þetta óreglulega lag
leggjast síðan tvö 0,1 mm þykk lög af
hálfkristölluðum, litlausum ópal. Síð-
an kemur utan á ópallagið enn eitt
kalsítlagið, þetta eru flatir, litlausir
kalsítkristallar sem mynda allt að 4
mm þykkt lag, það vantar víða öðrum
megin á stóru kristöllunum. Þá kemur
enn lag af ópal, 0,05-0,1 mm á þykkt,
3