Náttúrufræðingurinn - 1990, Blaðsíða 56

4) Við kvikuinnskot í sprungur eða
Iekan berggrunn sem liggur að gos-
beltunum.
Mið-Norðurland
Talið er, að lághitinn á Mið-Norð-
urlandi sé fyrst og fremst afleiðing
þátta (1) og (2) hér að ofan. I megin-
dráttum er jarðhitinn á þessu svæði í
framhaldi af Kolbeinseyjarhryggnum
(7. mynd). Sú gliðnun, sem á sér stað
á Kolbeinseyjarhryggnum, deyr varla
snögglega út við þvergengissprung-
urnar, sem tengja hrygginn við norð-
urenda gosbeltisins í Öxarfirði. Búast
má við, að þessi gliðnun geti náð eitt-
hvað inn til landsins suður fyrir þver-
gengissprungurnar. Gliðnunin hefur
vafalaust tilhneigingu til þess að verða
um gömul misgengi, sprungur og
ganga, vegna þess að þau hafa N-S
stefnu eins og gliðnunarsprungur á
Kolbeinseyjarhryggnum. Lághitinn er
því líklegast fyrst og fremst hræring í
þessum gömlu sprungum og göngum,
sem nýleg gliðnun hefur orðið um.
Vel má hugsa sér, að þessi gliðnun
hafi farið í gang í kjölfar hliðrunar
gosbeltisins á Norðurlandi úr Húna-
vatnssýslum til núverandi legu suður
frá Öxarfirði, en hún varð fyrir u.þ.b.
6 milljónum ára (Kristján Sæmunds-
son, 1979).
Landslag og jarðskjálftar á Mið-
Norðurlandi gefa til kynna að þver-
gengissprungurnar, sem tengt hafa
eystra gosbeltið við Kolbeinseyjar-
hrygg gætu hafa hliðrast til norðurs í
tímans rás (7. mynd). Þannig gætu
dalir, sem hafa A-V eða NV-SA
stefnu, eins og Ljósavatnsskarð, Dals-
mynni og Fljót í Skagafirði, verið
merki eftir forn þvergengi. Þessi þver-
gengi hefðu hliðrað N-S sprungum og
göngum. Sú hliðrun getur haft áhrif á
lághitann. Uppstreymi vill verða
fjallsmegin við þessi þvergengi með
því að gliðnunarsprungur enda eða
dofna við þau.
Hraunlagastaflinn í ofanverðum
Tröllaskaga og í hálendinu suður af
Skagafirði og Eyjafirði er óholufylltur
og því að öllum líkindum tiltölulega
gropinn. í honum hlýtur því að vera
allmikið grunnvatn, sem getur leitað
niður í sprungur og streymt eftir þeim
niður á láglendi. Væri hraunlagastafl-
inn allur holufylltur og því þéttur,
væri aðrennsli að sprungunum tak-
markað; bundið við næsta nágrenni
þeirra, nema þar sem jrær lægju um
lægðir í landslaginu. A Austurlandi
háttar einmitt svo til, að hraunlaga-
staflinn er holufylltur og því þéttur
nær upp í fjallseggjar.
Jafnvel þótt sum lághitakerfi á Mið-
Norðurlandi séu hræringarkerfi,
benda borholugögn fyrir sum svæðin
til þess, að niðurstreymi verði í fjöll-
um en uppstreymi í dölum, líkt og lík-
an Trausta gerir ráð fyrir. Naumast
virðist gerlegt að skýra með öðru móti
þann háa þrýsting sem mælst hefur í
sumum borholum. í borholu við
Reyki í Hjaltadal, þar sem hiti vatns-
ins er 58°C, byggist upp rúmlega 20
bara þrýstingur á holutoppi, þegar
holan er lokuð. Svarar það til um 200
m vatnssúlu. Ekki mikið lægri þrýst-
ingur hefur mælst við sömu aðstæður í
holum annars staðar eins og í ná-
grenni Grýtubakka á Svalbarðsströnd,
en þar er hiti aðeins 22°C.
Búast má við, að lághitakerfin á
Mið-Norðurlandi lifi svo lengi sem
varmanám úr berginu getur átt sér stað
í rótum kerfanna með hræringu grunn-
vatns og meðan jarðhnik viðheldur
nægilegri lekt. Ekki má þó útiloka þann
möguleika, að kvika undan Kolbeins-
eyjarhrygg eða jafnvel frá gosbeltinu
inni á Miðhálendi geti leitað til suðurs
og norðurs eftir lekum sprungum og
gefíð varma til þessara Iághitakerfa.
48