Náttúrufræðingurinn - 1990, Blaðsíða 27

OS 8910 0359
Hálendi
mmm.
Láglendi Laug
Uppstreymil
Hitunarsvæði
! t
Hrærlrjg
i------------j
Opnun/sprunga
Qangur/sprunga
Varmanámsllkan af lághitakarfl
Hálendi
mmmm,
Adrennsli
1 1 T 1
ll Uppstreymi 1
1 T ' I 1
^ Hltnun 1 L 1 1
| t t t Varmaflæðl t ! i 1 Gangui/sprunga |
Æstœtt llkan af lághitakorf I
2. mynd. Einföld framsetning á þeim tveimur líkönum, sem einkum hafa verið notuð til
þess að skýra innri gerð og eiginleika lághitasvæða á íslandi. A er svonefnt æstætt líkan,
oft kennt við Trausta Einarsson (1942) og Braga Árnason (1976), sem lengi var talið lýsa
jarðhitasvæðum vel. B er svokallað varmanámslíkan, sem Gunnar Böðvarsson (1948,
1950, 1983) setti fram og nú er talið helst geta skýrt eðli stærri lághitasvæða landsins.
Two different models of the low temperature activity in Iceland. A is the steady state
model ofTrausti Einarsson (1942) and B a rnodel by Gunnar Bodvarsson (1983), which is
capable of explaining the nature of the larger low temperature fields.
TENGSL JARÐHITA VIÐ
VIRKAR SPRUNGUR
Brautryðjendur í rannsóknum lág-
hitasvæða eins og Þorkell Þorkelsson
(1910), Þorvaldur Thoroddsen (1910,
1925) og Trausti Einarsson (1937),
veittu því athygli að heitt vatn kemur
víða upp með berggöngum eða nær
lóðréttum sprungum og gjarnan þar
sem tvær slíkar brotalamir í jarðskorp-
unni skerast. Seinni tíma jarðfræðir-
annsóknir og jarðeðlisfræðimælingar á
fjölmörgum jarðhitasvæðum víða um
land sýna að laugar og volgrur koma
víða upp í röð á beinni línu sem getur
verið tugir eða hundruð metra á
lengd. Víða má finna berggang eða
sprungu undir laugaröðinni, eða örsk-
ammt frá henni, sem bendir til þess að
heita vatnið komi upp um sprunguna
eða upp með bergganginum. Dæmi
um tengsl lauga og sprungu er sýnt á
3. mynd. Hins vegar fer því fjarri að
heitt vatn fylgi öllum berggöngum eða
sprungum. Og þar sem svo er háttað,
er jarðhitinn yfirleitt aðeins bundinn
við nokkur hundruð metra langan
kafla á gangi eða sprungu, sem getur
verið fleiri kílómetrar að lengd. Berg-
gangar geta verið æði misjafnir að
gerð, sumir eru þéttir og ógegndræpir,
aðrir krossprungnir og lekir. Þannig
geta sumir gangar leitt vatn meðan
aðrir og þá líklega flestir eru þéttir og
eru hindranir á rennsli vatns.
En það eru ekki eingöngu tengsl
einstakra lauga og hvera við ákveðna
ganga eða sprungur, sem vekja at-
hygli. Líklegt er að mörg lauga- og
hverasvæði séu tengd meginbrotalín-
um, sprungustykkjum eða ganga-
sveimum og þá einkum stöðum þar
sem tvö brotasvæði skerast. Sem
dæmi má nefna að Guðmundur Bárð-
arson (1929) benti á að Reykjasvæðið
í Mosfellssveit er í norðausturenda
19