Náttúrufræðingurinn - 1990, Blaðsíða 7

Sveinn P. Jakobsson
Aragónít frá Hólsvör,
Stöðvarfirði
INNGANGUR
Söfnun steina hefur færst mjög í
vöxt hér á landi undanfarin 10-15 ár.
Nú er svo komið að nálægt 50 áhuga-
menn víða um land hafa komið sér
upp steinasöfnum, sem í sumum til-
vikum eru hin glæsilegustu. Sveinn
Ingimundarson á Kirkjuhvoli í Stöðv-
arfirði var einn hinna mörgu steina-
safnara á Austfjörðum. Hann hóf að
safna steinum árið 1973 og lét eftir sig
allmikið safn er hann lést 1984. Þarna
er að finna ýmsa kjörgripi, en merki-
legast er safn stórra aragónítkristalla
sem Sveinn fann árið 1974 í Hólsvör í
Stöðvarfirði. Kristallarnir voru í
klettasprungu í basalti og að mestu
grafnir í þéttan leir. Margir kristall-
anna voru brotnir, aðrir brotnuðu við
tínsluna. Aðstæður voru erfiðar, en
sæta þurfti sjávarföllum við að ná
steinunum. Sveinn eyddi síðan mörg-
um frístundum næstu tvö árin í að
hreinsa steinana, raða þeim saman og
líma. Undir hvern kristal eða krist-
allaþyrpingu smíðaði hann harðviðar-
stall. Erfingjar og fjölskylda Sveins
Ingimundarsonar aflrentu Náttúru-
fræðistofnun íslands mestallt aragón-
ítsafnið að gjöf með bréfi dagsettu 11.
október 1984. Þetta var mesta steina-
gjöf sem Náttúrufræðistofnun hafði
áskotnast fram að þeim tíma.
Aragónítsafnið er í 53 misstórum
hlutum, sem oftast eru samvaxnar
þyrpingar kristalla. Stærsta þyrpingin
er um 65 cm á breidd. Stakir kristallar
eru aflangir sexstrendingar, oft 10-20
cm á lengd en 2-4 cm á þykkt. Lengsti
kristallinn mældist 26 cm, en sá gild-
asti 6 cm. Flestir kristallanna eru al-
þaktir 3-4 mm rauðbrúnum kalsít-
kristöllum, en utan á þessari þekju
eru víða flatir, hvítir kalsítkristallar
sem eru um 'A-l cm á breidd.
ARAGÓNÍT EÐA KALSÍT?
Gamlar bergmyndanir hér á landi
bera oftast merki um töluverða um-
myndun af völdum jarðhita. Heitt
jarðvatn hefur seytlað um bergið og
leyst úr því ákveðin efni sem síðan
mynda útfellingar í holum og sprung-
um. Þessi ummyndun bergsins er í
stórum dráttum af tvennum toga (sbr.
Sveinn P. Jakobsson 1980). Annars
vegar er svonefnd fargummyndun
(lághitaummyndun) sem einkum kem-
ur fram í nær láréttum zeólítabeltum í
jarðlagastaflanum (Walker 1960),
hinsvegar er staðbundin og oft óreglu-
leg ummyndun út frá megineldstöðv-
um vegna innskota sem tengjast þeim.
Gibson og félagar hans (1966) hafa
manna best rannsakað bergmyndanir í
Stöðvarfirði. í ritgerð þeirra kernur
fram að kalsít og aragónít eru algeng-
ar holufyllingar í blágrýti í Stöðvar-
Náttúrufræðingurinn 60 (1), bls. 1-5, 1990.
1