Náttúrufræðingurinn - 1990, Blaðsíða 32

skjálfta er urðu árið 1294. Þess eru
einnig dæmi að skjálftar hafi áhrif á
jarðhita í fjarlægum landshlutum. Ár-
hver í Reykholtsdal í Borgarfirði lifn-
aði myndarlega við Suðurlandsskjálft-
ann 1896 og gaus með miklum krafti í
heilt ár.
En það er fleira en skjálftar, sem
geta haft áhrif á sprungur í jarðskorp-
unni og þar með rennsli jarðhitavatns.
Landrek á íslandi verður í umbrota-
hrinum, sem ganga yfir hluta gliðnun-
arbeltisins, um það bil einu sinni á
öld. í umbrotunum við Kröflu, 1975-
1985, urðu mælanlegar lóðréttar og lá-
réttar hreyfingar á jarðskorpunni
langt út fyrir Kröflusvæðið sjálft.
Náðu þessar hreyfingar að minnsta
kosti vestur í Ljósavatnsskarð og aust-
ur á Hólsfjöll (Axel Björnsson 1985).
Slíkar hreyfingar hljóta að hafa mikil
áhrif á spennuástand í jarðskorpunni
og þar með á jarðhitasprungur. í
Kröfluumbrotunum varð ekki vart við
breytingar á laugum og hverum á
Miðnorðurlandi, en laugar í Keldu-
hverfi hitnuðu til muna.
Af ofangreindu drögum við þær
ályktanir að lághitinn sé tengdur virk-
um sprungum. Það þýðir að gera
verður ráð fyrir að hreyfing verði á
jarðskorpunni á landsvæðum eins og
Vestfjörðum og innsveitum Norður-
lands þótt ekki sé vitað um neina um-
talsverða jarðskjálfta þar á sögulegum
tíma.
Ef þessi túlkun er rétt þýðir hún að
mun meiri hreyfing oj> sprungumynd-
un er á þeim hluta Islands, sem til-
lieyrir Ameríkuplötunni en hinni sem
tilheyrir Evrópuplötunni. I sjálfu sér
þarf það ekki að koma á óvart. Svæð-
ið austan eystra gosbeltisins er mynd-
að að meira eða minna leyti út frá
einu gosbelti meðan gosbelti á Vestur-
landi hafa flust til auk þess sem þver-
brotabelti eins og Suðurlandsskjálfta-
beltið liggur vestan eystra gosbeltis-
ins. Þverbrotabeltið á Suðurlandi er
ekki samsíða sambærilegu belti við
norðurströndina. Það kynni að valda
togspennu í jarðskorpunni á Vestur-
landi. Hugsanlega stendur Snæfells-
nesgosbeltið í sambandi við slíkar tog-
spennur. Skjálftavirkni á landinu
bendir í sömu átt, en hún er nær ein-
göngu bundin við plötuskilin og Am-
eríkuplötuna (Páll Einarsson og
Sveinbjörn Björnsson 1987).
LEKT JARÐSKORPUNNAR
Á ÍSLANDI
Sveinbjörn Björnsson (1980) gerði
tölulega athugun á því hvort hið
æstæða líkan Trausta fengi staðist.
Hann áætlaði t.d. heildarrennsli
grunnvatns djúpt í jörðu, niður á 3-4
km dýpi, frá hálendi til láglendis. Til
þess notaði hann sér, að margfeldi af
lekt og þykkt berglagastaflans væri að
meðaltali um 10'u nr\ Þetta margfeldi
er nokkru lægra en lægstu gildi sem þá
höfðu verið áætluð út frá prófunum á
jarðhitaholum í tertíeru bergi í Eyja-
firði og Borgarfirði. Þannig fékk
Sveinbjörn töluna 2100 1/s fyrir stærð
djúpa grunnvatnsstraumsins, sem er
ámóta og heildarrennsli úr hverum og
laugum á lághitasvæðum. Sveinbjörn
dró þá ályktun að kenning Trausta um
uppruna lághitans virtist í samræmi
við grunnvatnsfræði og reyndar að svo
væri einnig hvað varmaafl snerti.
Nýjasta mat á lekt jarðlaga bendir
hins vegar til þess að lektin sé yfirleitt
mun minni en skammtímaprófanir á
einstökum jarðhitaholum gefa til
kynna. Lektartölur í Töflu 1 eru
byggðar á viðbrögðum ýmissa jarð-
hitakerfa við vinnslu í nokkur ár.
Þetta eru bestu tiltæku upplýsingar
um meðallekt jarðlagastaflans enda
meðalgildi yfir mun stærri hluta hans,
heldur en skammtímaprófanir gefa.
24