Náttúrufræðingurinn - 1990, Blaðsíða 35

bráðið. Dýpi á þetta lag reynist vera
svipað og dýpi niður á 1100°C jafnhita-
flöt, sem fundinn er með því að fram-
lengja hitastigulinn í borholum.
7. mynd sýnir að hitastigull vex inn
að gosbeltunum og því grynnkar á
hlutbráðna lagið. Inni í sjálfum gos-
beltunum er ekki unnt að meta hita-
stigul út frá mælingum í grunnum hol-
um, því bergið er þar hriplekt og allur
varmi flyst burt með vatni, sem
streymir um bergið í efsta kílómetran-
um. Jarðstraumamælingarnar sýna þó
að grynnst er á hlutbráðna lagið innan
gosbeltanna.
Þessar niðurstöður benda til þess að
dýpi niður á hlutbráðna lagið ráði
mestu um hinn almenna varmastraum
og hitaástand jarðskorpunnar undir
Islandi. A lághitasvæðum flytur
hringrás vatns í sprungum varmann úr
neðri hlutum skorpunnar í átt til yfir-
borðs. Þó hitaástand jarðskorpunnar
bendi þannig til þess að lághitasvæðin
hafi ekki staðbundna hitagjafa er ekki
hægt að útiloka að staðbundin kóln-
andi kvikuinnskot í rótum gamalla
megineldstöðva geti valdið háum hita-
stigli, t.d. næst gosbeltinu á Suðvest-
urlandi.
HITAMÆLINGAR í BORHOLUM
Á LÁGHITASÐVÆÐUM.
Það er einkar fróðlegt að bera sam-
an svæðisbundinn hitastigul og hita,
sem mældur er í borholum innan jarð-
hitasvæða. Nær alls staðar kemur í
ljós að hiti í jörðu ofan ákveðins dýpis
innan jarðhitasvæðanna er mun hærri
en vænta má út frá svæðisbundnum
hitastigli. í neðri hluta jarðhitakerf-
anna er þessu öfugt farið. Þar er hiti
innan jarðhitakerfanna mun lægri en
vænta má út frá svæðisbundnum hita-
stigli. Þannig koma neðri hlutar jarð-
hitakerfanna fram sem kuldablettir í
jarðskorpunni. Dæmi um þetta eru
sýnd á 8. mynd. Líklegasta skýring
þessa er sú að staðbundið varmanám
með hjálp hræringar eigi sér stað und-
ir þessum jarðhitasvæðum. Kalt vatn
leitar niður inni á jarðhitasvæðinu
sjálfu eða í næsta nágrenni þess, hitn-
ar þar og tekur varma úr berginu.
Heita vatnið stígur síðan til yfirborðs
vegna þess að heitt vatn er eðlisléttara
en kalt og skilar af sér varmanum í
efri jarðlögum. Hluti vatnsins leitar til
yfirborðs í laugum og hverum en hluti
heldur áfram hringrásinni.
Þessi niðurstaða er í mótsögn við æs-
tæða líkanið. Samkvæmt því ætti hita-
stig í dýpri hluta jarðhitakerfanna ekki
að vera lægra en vænta má út frá svæð-
isbundnum hitastigli. Þetta þýðir enn-
fremur að niðurstreymi í jarðhitakerfin
getur ekki verið mjög langt frá upp-
streyminu, annars myndi nást hitajafn-
vægi milli vatns og bergs áður en vatnið
kæmi að uppstreymisrásunum og kæl-
ing ætti ekki að vera mikil neðst í þeim.
Þessi niðurstaða þarf ekki að þýða
að vatnið í jarðhitakerfunum sé að
uppruna staðbundin úrkoma. Að
sjálfsögðu er bergið vatnsmettað og
hægur grunnvatnsstraumur er frá há-
lendi til láglendis. Þegar sprungur
opnast í bergi og jarðhitakerfi mynd-
ast safnast vatn úr berginu í sprung-
una og tekur þátt í hræringunni. Að
einhverju leyti bætist staðbundið
regnvatn í sprunguna svo og vatn
runnið að á yfirborði eða á litlu dýpi.
Að hve miklu leyti staðbundið yfir-
borðsvatn berst niður í jarðhitakerfið
ræðst væntanlega af því hversu opinn
og sprunginn berggrunnurinn er. Á
opnum, lítt ummynduðum, svæðum á
yfirborðsvatn mun greiðari leið niður
heldur en á jarðhitasvæði sem er í
gömlum þéttum og lítt sprungnum
blágrýtislögum. Rannsóknir Braga
Árnasonar (1976) á tvívetni benda til
þess að víðast hvar sé þorri jarðhita-
27