Náttúrufræðingurinn - 1990, Blaðsíða 3

Trausti Jónsson
Fellibyljir
Árlega valda fellibyljir gríðarlegu
tjóni í hitabeltinu og því hlýtempraða.
í þessari grein er fjallað um þessa
ógnvalda, æfi þeirra og örlög.
Skammt er að minnast fellibyljanna
Gilberts og Jóhönnu sem ollu þungum
búsifjum í Karabíska hafinu og lönd-
um þar í kring haustið 1988. Að vanda
kom í ljós að margt það sem fram
kemur í fjölmiðlum um fellibylji er oft
óljóst og stundum villandi.
UM ORÐANOTKUN
I þýðingum íslenskra fjölmiðla á er-
lendum fréttaskeytum gætir oft mis-
skilnings þegar fjallað er um veður-
fræðileg fyrirbrigði. En stundum er
það ekki eingöngu íslenskum frétta-
mönnum að kenna heldur munu þessi
fréttaskeyti oft vera ónákvæm og jafn-
vel villandi. En lítum nú á helstu hug-
tök og nöfn þeirra á íslensku og
ensku. Oft er ruglað saman fellibyl,
fárviðri og skýstrokkum. Fárviðri er
þegar vindur nær 12 vindstigum. Rétt
er að minna á að 12 vindstig eru ekki
talin nema að vindur hafi verið 64
hnútar eða meir að meðaltali í 10 iwín-
útur. (einn hnútur er ein sjómíla á klst
= 0,5148 m/s) Þegar fréttir berast af
miklum vindhraða er hins vegar yfir-
leitt miðað við snöggar hviður. Enska
orðið yfir 12 vindstig er hurrícane. Svo
vill til að hurrícane er einnig notað um
fyrirbrigðið fellibyl, en þeir eiga alltaf
uppruna sinn í hitabeltinu. í ensku er
orðinu tropical (þ.e. hitabeltis-) gjarn-
an bætt framan við þannig að tropical
hurricane = hitabeltisfárviðri = felli-
bylur.
Vindur nær alloft 12 vindstigum í
venjulegum lægðum. Þegar slíkir
vindar blása verður óhjákvæmilega
mikið tjón á þéttbyggðum svæðuin.
Stundum ganga krappar lægðir inn yf-
ir Vestur-Evrópu. I fréttaskeytum er
þá e.t.v. réttilega talað á ensku um
hurricane force winds. Rétt íslensk
þýðing væri að fárviðri hafi geisað
(gengið yfir o.s.fr.). En margir lenda í
þeirri gildru að þýða hér hurricane
með fellibyl, sem er sem sagt mis-
skilningur.
Stundum er orðið hurricane þýtt
sem hvirfilvindur eða hvirfilbylur.
Þessi þýðing er ákaflega óheppileg, þó
hún sé ekki í sjálfu sér röng vegna
þess að hún leiðir til ruglings við ann-
að og gjörsamlega óskylt fyrirbrigði,
skýstrokkinn. Skýstrokkur er það sem
á ensku nefnist tornado (stundum
twister). Skýstrokkar eru mjög litlir
um sig, oftast nokkrir tugir eða fáein
hundruð metra í þvermál og eru oftast
fylgifiskar veðraskila og þrumuveðra
sem slíkum skilum fylgja. Svo vill til
að skýstrokkar eru mjög algengir í
Bandaríkjunum og einkum þó á slétt-
unum miklu. Þar koma fellibyljir hins
vegar aldrei í heilu lagi. Stundum er
nokkuð um skýstrokka samfara felli-
byljum. Skýstrokkar eru sárasjaldgæf
Náttúrufræðingurinn 60 (2), bls. 57-68, 1990.
57