Náttúrufræðingurinn - 1990, Blaðsíða 52

SÚRT REGN Á HAWAII
Á myndinni má sjá stóran brúnan hraunfláka með einu svörtu hrauni. Á
þessum hraunum er eiginlega enginn munur fyrir utan litarmuninn nema lítils-
háttar aldursmunur. Svarta hraunið er ungt og liggur ofan á. Hvernig stendur
þá á litarmuninum?
Hraun þessi er að finna á Hawaii, nánar tiltekið á suðvesturflankanum á Kilau-
ea. Kilauea er ein af stóru hraundyngjunum á Hawaii og sú sem virkust hefur ver-
ið á Iiðnum öldum, Iíklega virkasta eldfjall í heimi. í toppi hennar er stór og mikil
askja, sem kallast Halemaumau. í gegn um öskjuna skerst sprungusveimur og sést
hluti hans á myndinni. Eldgos verða bæði á sprungusveimnum og í öskjunni. í
þessum gosum berst nær eingöngu þunnfljótandi basaltkvika upp á yfirborðið og
leg|st hún í þunnum hraunflákum og taumum yfir nágrennið.
Á Hawaii ríkja norðaustlægir rakir staðvindar. Þar sem eyjan er hálend fellur
úrkoman að langmestu leyti á hana austanverða. Austurhluti eyjunnar er því
vel gróinn og nær regnskógur t.d. fram á brúnir öskjunnar að austan. Vestan til
á eynni er hins vegar afar þurrt svo víða nálgast eyðimörk. Þannig var t.d. vest-
urflankinn á Kilauea, þar sem myndir er tekin, talinn vera eyðimörk vegna
þurrkanna sem þar ríkja. Á síðustu árum hefur þó komið í ljós, að það er ekki
meginástæðan fyrir gróðurleysinu. Úrkoma er þar næg til að viðhalda þó
nokkrum gróðri, enda má sjá þurra lækjarfarvegi á myndinni.
Úrkoman sem fellur á vesturflankann hefur hins vegar borist yfir öskjuna og
talið er að eldfjallagös sem upp úr henni streyma að jafnaði og þó einkum þegar
gos standa yfir, en þau standa oft árum saman, mengi úrkomuna þannig að
regnið súrni. í vesturhlíðum Kilauea fellur því súrt regn, sem kemur í veg fyrir
að hraunin grói upp. Súra regnið veldur því einnig að veðrun verður hröð á yf-
irborði hraunanna. Þessari veðrun fylgja efnaskipti sem meðal annars leiða til
þess að járn í gleri og steindum á hraunyfirborðinu oxast eða ryðgar og bæði
gler og frumsteindir bergsins brotna niður og mynda nýjar steindir. Þessum
efnabreytingum fylgir litarbreytingin sem á myndinni sést. Ljósm. Páll Imsland.
Páll Imsland
Náttúrufræðingurinn 60 (2), bls. 106, 1990.
106