Náttúrufræðingurinn

Árgangur

Náttúrufræðingurinn - 1990, Blaðsíða 49

Náttúrufræðingurinn - 1990, Blaðsíða 49
Trausti Jónsson Hvert liggja gjóskugeirar? í riti Sigurðar Þórarinssonar, Heklueldar (1968) eru kort sem sýna hvert gjóska barst í fyrsta þætti all- margra Heklugosa. Þá er öflugt þeyti- gos í gangi sem lyftir gjósku upp í margra kílómetra hæð. Þessi kort munu vera í endurskoðun (Guðrún Larsen, munnlegar upplýsingar 1989) auk þess sem tvö Heklugos hafa orðið eftir 1968. (Kort af útbreiðslu gjósku í þeim gosum má sjá í bók Sigurðar um Heklugosið 1970 (Sigurður Þórarins- son, 1970) og í grein (Karl Grönvold og fleiri, 1983)). Eftir að gjóskan er komin upp úr gígnum og útúr meginuppstreyminu yfir eldstöðvunum eru leiðir hennar háðar vindum. Hversu hátt til lofts gjóskan berst mun fara eftir eðli og afli eldgossins, en tiltölulega lítið mun þó berast uppúr veðrahvörfunum, sem hér eru oft í 8-10 km hæð. Aðal- flutningur gjóskunnar fer því fram í veðrahvolfinu og dreifingin ræðst því af vindum þar. Meðalvindstefna upp í gegnum veðrahvolfið er oft ólík því sem er nærri jörð og tíðnidreifing vindátta allt önnur. Tíðnidreifing vindátta nærri miðju veðrahvolfi ætti því að gefa til kynna tíðnidreifingu á stefnu gjóskugeira. Rétt ofan við mitt veðra- hvolf (í rúmlega 5 km hæð) er þrýst- ingur u.þ.b. helmingur af því sem er við jörð eða um 500 mb. Mælingar eru gerðar reglulega um heim allan á veðri og vindum í þessari hæð og stað- góðar upplýsingar eru til um vindafar þar. Fremur auðvelt er því að finna tíðni á daglegri stefnu háloftastrauma yfir Islandi. Arangur slíkrar talningar má sjá á meðfylgjandi korti (l.mynd). Talið var hversu oft stefna lenti inní 45° geirum og sýna tölurnar í geirun- um tíðni í hverjum geira í hundraðs- hlutum. Notuð eru árin 1958-1977, en upplýsingar um þau ár eru til á hvað aðgengilegustu formi. Nokkur ára- skipti eru í þessari dreifingu, en þó ekki meiri en svo að meðalstefna í þessari hæð hefur verið inní eða alveg við brún 23% geirans öll ár frá a.m.k. 1949, en upplýsingar eru ekki til í að- gengilegu formi lengra aftur. Meðal vindstefna hefur sem sagt verið milli vesturs og vest-suðvesturs öll þessi ár. Líklegt er að tímabil hafi komið fyrr á öldum, svo ekki sé talað um lengri tíma, þar sem þessi meðalvindstefna hefur hnikast til. Hversu mikið er hins vegar mjög erfitt að gera sér grein fyr- ir. Hvað kortinu viðvíkur er rétt að taka tölurnar ekki alveg bókastaflega uppá prósentu, en í meginatriðum eru þær góðar. Einnig er rétt að taka fram að þó sú aðferð sem beitt er til að finna stefnu hvers dags sé algjörlega hlutlæg hefur hún dálitla tilhneigingu til að vanmeta norður-suður þáttinn suma daga. Þetta vanmat er þó ekki Náttúrufræðingurinn 60 (2), bls. 103-105, 1990. 103
Blaðsíða 1
Blaðsíða 2
Blaðsíða 3
Blaðsíða 4
Blaðsíða 5
Blaðsíða 6
Blaðsíða 7
Blaðsíða 8
Blaðsíða 9
Blaðsíða 10
Blaðsíða 11
Blaðsíða 12
Blaðsíða 13
Blaðsíða 14
Blaðsíða 15
Blaðsíða 16
Blaðsíða 17
Blaðsíða 18
Blaðsíða 19
Blaðsíða 20
Blaðsíða 21
Blaðsíða 22
Blaðsíða 23
Blaðsíða 24
Blaðsíða 25
Blaðsíða 26
Blaðsíða 27
Blaðsíða 28
Blaðsíða 29
Blaðsíða 30
Blaðsíða 31
Blaðsíða 32
Blaðsíða 33
Blaðsíða 34
Blaðsíða 35
Blaðsíða 36
Blaðsíða 37
Blaðsíða 38
Blaðsíða 39
Blaðsíða 40
Blaðsíða 41
Blaðsíða 42
Blaðsíða 43
Blaðsíða 44
Blaðsíða 45
Blaðsíða 46
Blaðsíða 47
Blaðsíða 48
Blaðsíða 49
Blaðsíða 50
Blaðsíða 51
Blaðsíða 52
Blaðsíða 53
Blaðsíða 54
Blaðsíða 55
Blaðsíða 56
Blaðsíða 57
Blaðsíða 58
Blaðsíða 59
Blaðsíða 60

x

Náttúrufræðingurinn

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Náttúrufræðingurinn
https://timarit.is/publication/337

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.