Náttúrufræðingurinn - 1990, Síða 28

biskups góða: „Og þann vetur hljóp
skriða austur í Geitdal og týndust átján
menn“ (Sturlunga saga bls. 117). Kon-
ungsannáll og Flateyjarannáll nefna
einnig Geitdalsskriðuna og segja að
hún hafi orðið árið 1185 en nefna ekki
mannskaða.
Flestir sem um málið hafa skrifað
telja að Haugahólar séu kveikjan að
frásögninni í Landnámu. Sveinn Páls-
son nefnir það t.d. eins og sjálfsagðan
hlut, í dagbók sinni frá 30. ágúst 1794,
að hólarnir hafi myndast skömmu eft-
ir landnámstíð af framhlaupi úr fjall-
inu austan dalsins, - „og munu þau
verksummerki sjást meðan heimur
byggist“, - segir hann (Sveinn Pálsson
1945, bls. 375).
Kristian Kálund sem ferðaðist um
ísland á árunum 1872 - 1875 og skoð-
aði sögustaði fornsagnanna segir um
Skriðdal (í þýðingu Haraldar Matthí-
assonar):
„Lítið vatn er upp í dalnum,
Skriðuvatn, en fyrir norðan það er
mikil skriða, sem hefurfyllt allan aust-
urhluta hlíðarinnar með grjóthrúgu-
öldum og hólum. Greinilega sést mik-
ið gil ífjallinu fyrir ofan, og er skriðan
sennilega komin þaðan. Nafn dalsins
og vatnsins er augljóslega af skriðunni
dregið. Líklegast er að þetta sé sú
skriða sem Landnáma á við þar sem
Hrafnkell bjargaðist frá skriðu í
Skriðudal.......Munnmæli vita þó
ekkert um þetta, en tengja skriðuna
sögu um biskup sem áði hér, en hrafn
varaði hann við, en hann skildi mál
hans og flýtti sér til tjalds síns hinu
megin árinnar“. (Kálund 4. bindi, bls.
36).
Þorvaldur Thoroddsen kom í Skrið-
dal í ferðum sínum 1882 og 1894.
Hann skoðaði Haugahóla (sem hann
kallar Skriðdalshauga) og komst að
annarri niðurstöðu en Sveinn Pálsson
og Kálund, segir þá vera ævaforna
jökulruðningsmela en ekki fram-
hlaupshóla. Þessi skoðun Þorvaldar
var lengi tekin góð og gild, slíkur höf-
uðpostuli sem hann var, og er enn, í
íslenskum jarðfræðum. Frásögn Land-
námu var því vísað á bug sem hverri
annarri þjóðsögu (sbr. Jón Jóhannes-
son 1950, bls. XLII og Gunnar Gunn-
arsson 1944, bls. 116).
Síðari tíma athuganir, og einkum
rannsóknir Ólafs Jónssonar (1957,
1976) hafa vikið kenningu Þorvalds
Thoroddsens til hliðar og skipað
Haugahólum á bekk með mestu fram-
hlaupum á Islandi, en landnámurit-
arinn hefur ekki enn fengið uppreisn
sinnar æru, því flest bendir til að
hlaupið sé miklu eldra en landnám.
Ólafur taldi þó landnámuritara það til
málsbóta að frásögnin sýni að hann
hafi gert sér ljósa grein fyrir uppruna
og eðli eðli hólanna „og mun Ijósari
heldur en sumir frœðimenn hafa gert
löngu síðar“ (Ólafur Jónsson 1957,
bls. 206). Síðustu orðin eru auðvitað
skeyti á skoðanir Þorvalds.
FRAMHLAUP ÚR
HALLBJARNARSTAÐATINDI
En er það n.ú alveg víst að Land-
námufrásögnin sé tilhæfulaus þjóð-
saga? Haugahólar eru hvergi nefndir á
nafn í henni og þess vegna getur hún
vel átt við eitthvert annað framhlaup
eða skriðufall. Ólafur Jónsson (1957,
1976) hefur lýst Haugahólahlaupinu
svo ekki verður um það bætt hér. Þeir
hafa hlaupið úr Haugafjalli og mynda
hólaþyrpingu þvert um dalinn. Ólafur
getur þess einnig, að framhlaup, eitt
eða fleiri, hafi fallið úr Hallbjarnar-
staðatindi, næsta fjalli utan við
Haugafjall og e.t.v. skarist urðir þess-
ara hlaupa við Haugahóla en það
auðnaðist honum ekki að kanna nán-
ar. Ég hef skoðað þessi framhlaup og
svo virðist sem tvö hafi orðið úr
82