Náttúrufræðingurinn - 1992, Qupperneq 111

Ritfregn
HVERIR Á ÍSLANDI
Björn Hróarsson og
Sigurður Sveinn Jónsson
Mál og Menning 1991
Hverir eru merkur þáttur í náttúru
íslands og margþvælt viðfangsefni í
íslandslýsingum og myndabókum.
Sérstakar bækur um íslenska hveri eru
nokkrar til, flestar með vísindakeim
og höfða lítt til þorra fólks. Það var
því tími til kominn að út yrði gefin al-
þýðleg bók um jarðhita á íslandi.
Höfundar hafa hæfilega nasasjón af
jarðhitanum til að velja úr það sem
mesta eftirtekt vekur og einskorða sig
við hveri, 75°C og heitari, og aðeins
þá sem eru en sleppa þeim sem voru
áður en vinnsla olli rýrnun eða þurrð.
Hins vegar taka höfundar ekki með
tilbúna hveri (borholur) þar sem engir
voru áður. Fræðilegar útlistanir eru
ekki íþyngjandi. Bókin er ríkulega
myndskreytt og myndirnar yfirleitt
góðar. Fjöldinn allur af gömlum
teikningum er í bókinni. Margar af
þeim hafa prentast illa, virðast sóttar í
nýlegar endurprentanir. Kyndugt er að
sjá hina þekktu mynd úr bók Hender-
sons af Víti við Kröflu kennda Nils 0:s-
on Gadde 1983. Smávillum og ósam-
ræmi bregður fyrir. Bagalegast er slíkt
á kortunum. Bókin er hin læsilegasta
og krydduð ýmsu úr eldri frásögnum.
í stuttum ingangsköflum er gerð
grein fyrir uppruna jarðhitans, Iág-
hita- og háhitasvæðum og mismun-
andi hverum lýst. Mest af þessu er
skýrt og vel sett fram. Betur hefði þó
mátt gera þar sem sagt er frá eðli
gufu- og leirhvera. Kaflar eru um út-
fellingar á hverasvæðum og um lífríki
hvera og hverasvæða, báðir fróðlegir.
Ein af myndunum er sögð sýna
þörungasamfélag í Englandshver.
Þarna hefði þurft að geta um hitastig.
Einhverjir gætu annars haldið að slý
dafnaði í hverum, jafnvel 90°C heit-
um. Helmingurinn af lífríkiskaflanum
er um hverafugla og fylgir mynd sem
ekki er bókarprýði. Sérstakir kaflar
fjalla um hagnýtingu jarðhita og um-
gengni á hverasvæðum, sá fyrri dvelur
nokkuð við gamla tímann, en sumt er
ekki nefnt sem þarna hefði átt heima,
t.d. kolsýruvinnsla og heilsuböð. Höf-
undar skammast yfir umgengni á hvera-
svæðum og ekki að ófyrirsynju. í kalfa
um verndun hverasvæða er lýst hversu
gengið hefur til um verndun tveggja
frægustu goshverasvæða landsins. Sú
saga er höfundum lítt að skapi.
Meginhluti bókarinnar er yfirferð
um landið réttsælis. Byrjað er á
Reykjanesskaga og fljóta þar með
grannsvæðin. Umfjöllun er dálítið
misjöfn, ágæt um Reykjanes og
Hveragerði, en stuttaraleg um Krísu-
vík og Hengilssvæðið. Höfundar segja
að líf sé komið í Svaða. Það hefur var-
að stutt því að nú er hann kaldur, en
snjó bræðir af á smábletti þar hjá. Fáir
sem komið hafa í Brennisteinsfjöll
myndu fallast á að þar væri mikið um
brennistein og önnur ummerki háhita.
Kort það sem fylgir kaflanum hefði
þurft að laga og samræma umfjöllun
bókarinnar. Eitthvað hefur skolast
þar til með eldstöðvakerfin frá mynd
þeirri sem vitnað er til. Enginn af
Náttúrufræðingurinn 61 (3-4), bls. 253-254, 1992. 253