Samvinnan - 01.06.1968, Blaðsíða 22

þjóðarbúskap, eflingu atvinnu-
lífsins og aukningu þjóðar-
teknanna, má aldrei gleyma
þeim sérstöku aðstæðum og
staðháttum, sem íslendingar
búa við. Þjóðin er ekki nema
200.000 talsins, og meira en
helmingur býr nú í Reykjavík
og næsta nágrenni. Lands-
byggðin sjálf er bæði fámenn
og strjálbýl, þegar borið er
saman við nágrannalöndin.
Slíkar aðstæður skapa mörg
vandamál, en jafnframt nauð-
syn þess að reyna að stækka
strjiálbýlið og fámennið. Ég hef
oft haldið því fram, að þessar
aðstæður sköpuðu sérstakan
jarðveg fyrir öflugt samvinnu-
starf. Víðast hvar er fámenni
það mikið, að kostir samkeppn-
innar í framleiðslu og við-
skiptum fá ekki notið sín. Of
margar viðskiptaeiningar á
hverjum stað (verzlanir) og
of margar framleiðslustöðvar
(frystihús) geta haft neikvæð
áhrif á þróunina. Getur þá
reyndin orðið sú, að menn
kroppi augun hver úr öðrum.
Frystihúsin á staðnum fá ekki
nægilegt hráefni til þess að
reksturinn geti gengið halla-
laust, og verzlanir fá ekki
nægileg viðskipti til þess að
unnt sé að láta í té góða og
ódýra þjónustu. Til að forðast
misskilning af þessum bolla-
leggingum skal lögð áherzla á,
að í þéttbýlinu gilda önnur
lögmál, enda þótt þar sé einn-
ig unnt að brjóta reksturinn
niður í svo smáar einingar, að
hann spilli fyrir hagstæðri
þróun.
Fyrir sérhvert byggðarlag er
það ómetanlegt að eiga sterk-
an og öflugan burðarás. Víða
út um byggðir landsins hafa
samvinnufélögin gegnt þessu
hlutverki. Á nokkrum stöðum
hefur það komið í hlut dug-
mikilla einstaklinga.
Því miður er nú þannig
ástatt með atvinnurekstur
landsmanna, að það brakar og
brestur í þessum áðurnefndu
burðarásum. Hér er um svo
alvarlega þróun að ræða, að
rekstur þjóðarbúsins er í stór-
hættu, ef ekki tekst að skapa
undirstöðufyrirtækjum þjóðar-
innar varanlegan rekstrar-
grundvöll.
III. Félagsform samvinnu-
félaga
Samvinnufélög eru grund-
völluð á þeirri hugsjón, að fólk
geti með samstarfi í skipu-
lögðum frjálsum samtökum
byggt upp og rekið félög til
þess að annast ýmiskonar við-
skipti, þjónustu og fram-
leiðslu til hagsbóta fyrir fé-
lagsfólkið. Hagsbæturnar eru
fólgnar í því að þeim hagnaði,
sem af rekstrinum kann að
verða, er úthlutað til félags-
manna í hlutfalli við viðskipti
þeirra hvers og eins við félag-
ið. Þetta hefur stundum verið
orðað þannig, að fólkið sé sett
ofar fjármagninu, þegar sam-
anburður er gerður við önnur
félagsform.
íslenzk samvinnufélög starfa
í öllum aðalatriðum eftir
Roehdale-reglunum, þeim
sömu og vefararnir settu
árið 1844, þegar fyrsta kaup-
félag veraldar, eins og við
þekkjum slík félög, var stofn-
að.
í íslenzku samvinnulögunum
eru aðaleinkenni á skipulagi
samvinnufélaga talin vera
þessi:
1) Aögangur frjáls fyrir alla, er
fullnœgja ákveðnum skilyrðum.
2) Atkvœðisréttur jafn, þannig að
hver félagsmaður hafi eitt at-
kvœði án tillits til eigna eða
viðskipta í félaginu.
3) Tekjuafgangi í ársreikningi fé-
lagsins, er stafar af því, sem
útsöluverð á keyptum vörum
félagsmanna hefur verið ofan
við kostnaðarverð, ellegar út-
borgað verð fyrir seldar vörur
þeirra hefur reymt neðan við
fullnaðarverð, skal úthlutað
eftir viðskiptamagni hvers um
sig.
4) í stofnsjóði leggist sem séreign
hvers félagsmanns nokkuð af
tekjuafgangi þeim, er kemur
í hans hlut við reikningslok.
5) Arður af viðskiptum, er utan-
félagsmenn kunna að hafa gert
við félagiö, að frádregnum op-
inberum gjöldum, sem á hann
eru lögð, skal lagður í varasjóð,
nema honum sé varið á annan
hátt til almenningsþarfa.
6) Vextir af inneignum félags-
manna, hvort heldur í stojn-
sjóði eða innlánsdeild ellegar
viðskiptareikningi, séu eigi
hœrri en iy^% ojan við inn-
lánsvexti i bönkum, enda eigi
úthlutað arði á annan hátt.
7) Nafnaskrá skal haldin yfir fé-
lagsmenn, svo að jafnan sé
fyrir hendi órœk skýrsla um
félagatal.
8) Innstœðufé í skiptilegum sam-
eignarsjóði sé ekki útborgað
við félagsslit, heldur skal það,
að loknum öllum skuldbinding-
um, sem á félagsheildinni hvíla,
ávaxtað undir umsjón hlutað-
eigandi héraðsstjórnar, unz
samvinnufélög með sama mark-
miði taka til starfa á félags-
svœðinu. Fœr það félag eða
þau félög þá umráð sjóðseign-
arinnar að áskildu samþykki
sýslunefndar, eða bœjarstjórn-
ar, og atvinnumálaráðherra.
Kaupfélag Árnesinga, Selfossi.
Kaupfélag Hrútfirðinga
Kaupfélag Austur-Skagfiröinga, Hofsósi
Kaupfélag Kjalarnesþings, Mosfellssveit
Útibú Kaupfélags Þingeyinga í Reykjadal
22