Samvinnan - 01.06.1968, Blaðsíða 28

eins fyrir alla — allra fyrir
einn.
Athafnasamt verkalýðsfélag
og vel rekið kaupfélag hvar
sem er, er sameiginlegt hags-
munavígi alþýðustéttanna.
Annað má alls ekki án vera
hins — hitt ekki án þessa.
Hvernig sem til hefur tek-
izt með tekjuöflunina —
hverju sem launabaráttan hef-
ur skilað, er þess ávallt þörf
að nýta tekjurnar sem bezt.
Og á annan hátt betur en að
hafa viðskiptamálin í eigin
höndum verður það ekki gert.
Þess vegna er augljóst hags-
munamál alþýðustéttanna,
verkamanna, sjómanna, iðn-
aðarmanna og bænda — öðr-
um fremur — að beina við-
skiptum sínum til eigin búða
— til kaupfélaganna. Þannig
fá þeir mest og bezt magn
nauðsynja fyrir afrakstur erf-
iðis síns.
Jafn augljóst er hitt, að
kaupmaðurinn hlýtur alltaf
að ætla sér gróðahlut — og
hann verður af engum öðrum
tekinn en af þér og mér —
viðskiptavinunum.
Því miður hafa þær systur
samvinnuhreyfingin og verka-
lýðshreyfingin ekki alltaf rækt
skyldur sínar svo sem skyldi
hvor við aðra. Oft látið sér
í léttu rúmi liggja heiftúðugar
árásir andstæðinga á aðra-
hvora þeirra, án þess að veita
hinni lið og snúast til varnar.
Jafnvel hafa þær stundum
eytt kröftum sínum í innbyrð-
is úlfúð og illdeilur.
Þetta ber að harma, og er
mál, að því linni. Sem góðar
systur eiga þær að veita hvor
annarri lið sem hönd hendi og
fótur fæti. Geri þær það, þá
eru þær óefað eitt allra sterk-
asta afl þjóðfélagsins.
Samvinnuhreyfingin er tví-
þætt: Hún er ekki aðeins neyt-
endahreyfing, hún er einnig
framleiðendahreyfing. At-
vinnurekstur margskonar á
vegum samvinnuhreyfingar-
innar hefur aukizt og marg-
faldazt á seinni árum.
Ekkert er eðlilegra en að
samtök væru mynduð á vegum
samvinnumanna til verndar
hagsmunum þess atvinnu-
rekstrar. Þau samtök eru
Vinnumálasamband samvinnu-
félaganna.
Aldrei hefur það að mér
hvarflað, að þessi „vinnuveit-
endasamtök“ gætu gengið að
öllum kröfum verkalýðssam-
takanna í kaup- og kjaramál-
um. — Að verkalýðshreyfingin
þyrfti ekki annað en heimta
— Vinnumálasambandið segði
já og amen. Nei — það er:
ekkert á þann veg, sem fyrir
mér vakir. En furðulegt finnst
mér það, að þess skuli aldrei
hafa orðið vart — nema í eitt
einasta skipti — að Vinnu-
málasamband samvinnufélag-
anna hefði aðra afstöðu til
kjaramála láglaunafólks en
hin harðsvíruðu og stein-
runnu vinnuveitendasamtök
f j árgróðavaldsins.
Þessi eina undantekning lýs-
ir sem leiftur um nótt og er
vissulega þess verð, að henni
sé á loft haldið.
Það var vorið 1961. Verka-
fólk hafði orðið fyrir stórfelldri
kjaraskerðingu. Vinnuveit-
endasamband íslands hafnaði
öllum sanngjörnum leiðrétting-
um, eins og fyrri daginn.
En þá gerðist þetta ein-
stæða: Samvinnuhreyfingin
tók í hönd verkalýðssamtak-
anna og samdi ein sér um 10%
kauphækkun. í það skipti
sýndi hún og sannaði, að hún
unni verkamönnum réttlætis.
— Og hvað gerðist svo? Vinnu-
veitendasamband íslands varð
að sætta sig við samskonar
lagfæringu launamála.
En lengi eftir þetta linnti
ekki stórorðum svívirðingum í
garð samvinnuhreyfingarinnar
vegna þess. En hvað stoðaði
það? Þetta voru aðeins út-
brot máttlausrar reiði: Vinnu-
málasambandið hafði hins-
vegar sannað tilverurétt sinn.
Og þegar svivirðingaskrif
íhaldsblaðanna voru hvað
svæsnust, sendi forstjóri Sam-
bands íslenzkra samvinnufé-
laga, Erlendur Einarsson, and-
stæðingum verkalýðssamtaka
og samvinnuhreyfingar þá yf-
irlýsingu í allri sinni hógværð,
að hann liti EKKI á það sem
hlutverk samvinnuhreyfingar-
innar að troða illsakir við
verkalýðssamtökin.
Þá var vor í lofti — hunangs-
ilmur úr grasi. — En slíkir at-
burðir hafa því miður orðið
sjaldgæfir síðan. Sagan sú
hefði þó gjarnan mátt endur-
taka sig.
Og hún getur endurtekið sig.
En ef það á ekki að verða
stakur tilviljunarkenndur at-
burður, heldur afleiðing þró-
unar, þarf ýmislegt að gerast
og einhverjir að taka sig fram
um að láta það gerast.
Mér hefur stundum legið við
að harma það, að samvinnu-
hreyfingin komst til þroska
hér á landi snertispöl á undan
verkalýðshreyfingunni. —
Þingeyingarnir voru á undan
sinni samtíð. Ef til vill væri
þó réttara að harma, að verka-
lýðshreyfingin skyldi ekki geta
skotið rótum og þroskazt
nokkrum áratugum fyrr —
samtímis samvinnuhreyfing-
unni.
En hvernig þetta er orðið,
skiptir ekki meginmáli. Aðal-
atriðið er — ég vil segja,
ógæfan er sú — að þessar
menningar- og hagsmuna-
hreyfingar íslenzkra alþýðu-
stétta skyldu ekki verða tví-
burasystur.
Alþýðuflokkurinn og verka-
lýðshreyfingin urðu ein skipu-
lagsheild. — Samvinnuhreyf-
ingin og Framsóknarflokkur-
inn sem bændaflokkur mynd-
uðu aðra og aðskilda sam-
stæðu.
Um 1940 var svo komið þró-
un þjóðfélagsmála hér á landi,
að skipulagsmörk Alþýðuflokks-
ins eins sniðu verkalýðssam-
tökunum allt of þröngan
stakk. Þá var losað um þau
tengsl, og síðan einkum á
seinni árum markvisst að því
unnið að þoka mörgum flokks-
pólitískum 'Sjónarmiðum til
hhðar í hinni faglegu baráttu
samtakanna.
Þetta hefur tvímælalaust
verið til bóta og aukið styrk
og þjóðfélagsleg áhrif verka-
lýðshreyfingarinnar.
Samskonar þróun er áreið-
anlega orðin nauðsynleg inn-
an samvinnuhreyfingarinnar.
Kaupfélagsbúðirnar eru ekki
28