Samvinnan - 01.06.1968, Blaðsíða 28

eins fyrir alla — allra fyrir
einn.
Athafnasamt verkalýðsfélag
og vel rekið kaupfélag hvar
sem er, er sameiginlegt hags-
munavígi alþýðustéttanna.
Annað má alls ekki án vera
hins — hitt ekki án þessa.
Hvernig sem til hefur tek-
izt með tekjuöflunina —
hverju sem launabaráttan hef-
ur skilað, er þess ávallt þörf
að nýta tekjurnar sem bezt.
Og á annan hátt betur en að
hafa viðskiptamálin í eigin
höndum verður það ekki gert.
Þess vegna er augljóst hags-
munamál alþýðustéttanna,
verkamanna, sjómanna, iðn-
aðarmanna og bænda — öðr-
um fremur — að beina við-
skiptum sínum til eigin búða
— til kaupfélaganna. Þannig
fá þeir mest og bezt magn
nauðsynja fyrir afrakstur erf-
iðis síns.
Jafn augljöst er hitt, að
kaupmaðurinn hlýtur alltaf
að ætla sér gróðahlut — og
hann verður af engum öðrum
tekinn en af þér og mér —
viðskiptavinunum.
Því miður hafa þær systur
samvinnuhreyfingin og verka-
lýðshreyfingin ekki alltaf rækt
skyldur sínar svo sem skyldi
hvor við aðra. Oft látið sér
í léttu rúmi liggja heiftúðugar
árásir andstæðinga á aðra-
hvora þeirra, án þess að veita
hinni lið og snúast til varnar.
Jafnvel hafa þær stundum
eytt kröftum sínum í innbyrð-
is úlfúð og illdeilur.
Þetta ber að harma, og el
m/ál, að því linni. Sem góðar
systur eiga þær að veita hvor
annarri lið sem hönd hendi og
fótur fæti. Geri þær það, þá
eru þær óefað eitt allra sterk-
asta afl þjóðfélagsins.
Samvinnuhreyfingin er tví-
þætt: Hún er ekki aðeins neyt-
endahreyfing, hún er einnig
framleiðendahreyfing. At-
vinnurekstur margskonar á
vegum samvinnuhreyfingar-
innar hefur aukizt og marg-
faldazt á seinni árum.
Ekkert er eðlilegra en að
samtök væru mynduð á vegum
samvinnumanna til verndar
hagsmunum þess atvinnu-
rekstrar. Þau samtök eru
Vinnumálasamband samvinnu-
félaganna.
Aldrei hefur það að mér
hvarflað, að þessi „vinnuveit-
endasamtök" gætu gengið að
öllum kröfum verkalýðssam-
takanna í kaup- og kjaramál-
um. — Að verkalýðshreyfingin
þyrfti ekki annað en heimta
— Vinnumálasambandið segði
já og amen. Nei — það erl
ekkert á þann veg, sem fyrir
mér vakir. En furðulegt finnst
mér það, að þess skuli aldrei
hafa orðið vart — nema í eitt
einasta skipti — að Vinnu-
málasamband samvinnufélag-
anna hefði aðra afstöðu til
kjaramála láglaunafólks en
hin harðsvíruðu og stein-
runnu vinnuveitendasamtök
fjárgróðavaldsins.
Þessi eina undantekning lýs-
ir sem leiftur um nótt og er
vissulega þess verð, að henni
sé á loft haldið.
Það var vorið 1961. Verka-
fólk hafði orðið fyrir stórfelldri
kjaraskerðingu. Vinnuveit-
endasamband íslands hafnaði
öllum sanngjörnum leiðrétting-
um, eins og fyrri daginn.
En þá gerðist þetta ein-
stæða: Samvinnuhreyfingin
tók í hönd verkalýðssamtak-
anna og samdi ein sér um 10%
kauphækkun. í það skipti
sýndi hún og sannaði, að hún
unni verkamönnum réttlætis.
— Og hvað gerðist svo? Vinnu-
veitendasamband íslands varð
að sætta sig við samskonar
lagfæringu launamála.
En lengi eftir þetta linnti
ekki stórorðum svívirðingum í
garð samvinnuhreyfingarinnar
vegna þess. En hvað stoðaði
það? Þetta voru aðeins út-
brot máttlausrar reiði: Vinnu-
málasambandið hafði hins-
Fataverksmiðja Gefjunar í Reykjavík.
vegar sannað tilverurétt sinn.
Og þegar svívirðingaskrif
íhaldsblaðanna voru hvað
svæsnust, sendi forstjóri Sam-
bands íslenzkra samvinnufé-
laga, Erlendur Einarsson, and-
stæðingum verkalýðssamtaka
og samvinnuhreyfingar þá yf-
irlýsingu í allri sinni hógværð,
að hann liti EKKI á það sem
hlutverk samvinnuhreyfingar-
innar að troða illsakir við
verkalýðssamtökin.
Þá var vor í lofti — hunangs-
ilmur úr grasi. — En sUkir at-
burðir hafa því miður orðið
sjaldgæfir síðan. Sagan sú
hefði þó gjarnan mátt endur-
taka sig.
Og hún getur endurtekið sig.
En ef það á ekki að verða
stakur tilviljunarkenndur at-
burður, heldur afleiðing þró-
unar, þarf ýmislegt að gerast
og einhverjir að taka sig fram
um að láta það gerast.
Mér hefur stundum legið við
að harma það, að samvinnu-
hreyfingin komst til þroska
hér á landi snertispöl á undan
verkalýðshreyfingunni. —
Þingeyingarnir voru á undan
sinni samtíð. Ef til vill væri
þó réttara að harma, að verka-
lýðshreyfingin skyldi ekki geta
skotið rótum og þroskazt
nokkrum áratugum fyrr —
samtímis samvinnuhreyfing-
unni.
En hvernig þetta er orðið,
skiptir ekki meginmáli. Aðal-
atriðið er — ég vil segja,
ógæfan er sú — að þessar
menningar- og hagsmuna-
hreyfingar íslenzkra alþýðu-
stétta skyldu ekki verða tví-
burasystur.
Alþýðuflokkurinn og verka-
lýðshreyfingin urðu ein skipu-
lagsheild. — Samvinnuhreyf-
ingin og Framsóknarflokkur-
inn sem bændaflokkur mynd-
uðu aðra og aðskilda sam-
stæðu.
Um 1940 var svo komið þró-
un þjóðfélagsmála hér á landi,
að skipulagsmörk Alþýðuflokks-
ins eins sniðu verkalýðssam-
tökunum allt of þröngan
stakk. Þá var losað um þau
tengsl, og síðan einkum á
seinni árum markvisst að því
unnið að þoka mörgum flokks-
pólitískum sjónarmiðum til
hliðar í hinni faglegu baráttu
samtakanna.
Þetta hefur tvímælalaust
verið til bóta og aukið styrk
og þjóðfélagsleg áhrif verka-
lýðshreyfingarinnar.
Samskonar þróun er áreið-
anlega orðin nauðsynleg inn-
an samvinnuhreyfingarinnar.
Kaupfélagsbúðirnar eru ekki
38