Samvinnan - 01.06.1968, Blaðsíða 16

Casablanca-ráðstefnan 1943; frá vinstri: Giraud hershöfðingi, Roosevelt, de Gaulle og
Churchill.
um ánþess að fá nokkuð að gert. Hug-
myndin um samræmdar varnir Vestur-
Evrópu undir einni stjórn var lengi á
döfinni. De Gaulle var andvígur henni,
en mælti með mjög auknum frönskum
herafla sem tæki þátt í vestrænu varn-
arbandalagi. Þær horfur að starfa undir
einni stjórn með hervæddu Þýzkalandi
voru ekki sérlega aðlaðandi fyrir þjóð
sem þrisvar á einum mannsaldri hafði
orðið fyrir innrás Þjóðverja. Eftir enda-
lausar umræður skar Mendés-France loks
á hnútinn og lagði frumvarp um málið
fyrir þingið, sem var fellt. Dulles utan-
ríkisráðherra Bandaríkjanna hótaði þá
að hætta allri efnahagsaðstoð við Vest-
ur-Evrópu, en tök þiá stefnu að vígbúa
Þýzkaland í samvinnu við önnur vestræn
ríki innan NATO, hvað sem Frakkar
segðu, og þeir urðu að sætta sig við það.
í nýlendumálum ríkti sami glundroð-
inn og stefnuleysið. Frakkar voru annað
mesta nýlenduveldi heims, og staða
þeirra varð völt eftir að Bretar veittu
Indlandi, Pakistan, Burma og Ceylon
sjálfstæði. Áður en það gerðist eða strax
eftir uppgjöf Japana hafði Hó Sjí Minh
komið fram á sjónarsviðið og lýst sig
forseta „frjáls og sjálfstæðs Víetnams“
(sem var hluti af Indókína), og árið
1946 var skollið á stríð milli Frakka og
Víetnama, sem átti eftir að standa í átta
ár, kosta óhemju mannfall og fjármagn,
setja stimpil nýlendukúgara á Frakka,
breikka bilið milli vinstri- og hægri-
manna heima í Frakklandi og enda í
fullkomnum ósigri — sem varð til þess
að ýta undir uppreisnaröfl í helztu ný-
lendum Frakka í Norður-Afríku. í maí
1954 vann liðsafli Hó Sjí Minhs lokasig-
ur við Díen Bíen Phu, og enn var það
Mendés-France, hinn hugdjarfi gyðing-
ur, sem skar á hnútinn. Hann hafði jafn-
an verið andvígur stríðinu og hét að
koma á friði fyrir 20. júlí, mánuði eftir
að hann tók völd. Hann skapaði sér ótal
óvini og varð að fara frá eftir átta mán-
uði.
Þó heimsveldishugmyndir de Gaulles
væru stórar í sniðum voru þær ekki
ófrjálslyndar. „Franska samveldið" hans
var tilraun til að fylgjast með tímanum,
en hann var einsog aðrir metnaðarfull-
ir Frakkar ávallt einu skrefi á eftir þró-
uninni í nýlendumálum, bæði í Asíu og
Afríku. Þeir héldu dauðahaldi i franska
Indókína og töpuðu. Þeir reyndu að halda
verndarsvæðunum Túnis og Marokkó
innan samveldisins, en urðu að veita
þeim fullt sjálfstæði. Orsökin var sú, að
frönsk stjórnvöld gátu ekki komið til
móts við hægfara þjcðernissinna í ný-
lendunum, sem hefðu getað afstýrt
vandræðum. Þá urðu öfgamenn ofaná og
ógæfan varð ekki umflúin. Það er líka
rétt, að franskar ríkisstjórnir voru yfir-
leitt of veikar til að tryggja friðsamlega
lausn nýlenduvandans. Þær voru sífellt
hindraðar af embættismönnum í hlutað-
eigandi löndum, hvítum landnemum og
nýlendufylkingunni í franska þinginu.
Þegar Marokkó og Túnis hlutu sjálf-
stæði 1956, var nálega hálf milljón
franskra hermanna að berjast uppá líf
og dauða í Alsír við innlenda þjóðernis-
sinna. Alsír hafði verið franskt land síð-
an 1830 og hafði lengi átt eigin fulltrúa
á franska þinginu. Landið var fjórum
sinnum stærra en Frakkland og franskir
íbúar þess nokkuð á aðra milljón, sumir
af þriðju eða fjórðu kynslóð landnema.
Nýlega höfðu verið uppgötvaðar auðugar
olíulindir í landinu sunnanverðu (Sah-
ara). Það var Alsírvandinn sem lagði
fjórða lýðveldið af velli og lyfti de Gaulle
til valda 1958. Hið langa og afar kostn-
aðarsama stríð átti meiri þátt í því en
nokkuð annað að svipta Frakka stöðu
sinni í alþjóðamálum og þvinga þá til
vanhugsaðra og óbilgjarnra ráðstafana.
Það var bein orsök þess að Frakkar tóku
De Gaulle kannar liðssveitir Frjálsra Frakka í Lundúnum á Bastilludaginn 1940. Að baki De Gaulle við landgönguna í Normandí í
honum er Muselier flotaforingi (annar frá v'.nst’i). júní 1944.
16