Samvinnan - 01.02.1971, Blaðsíða 29

fá algjöra einokun á tengslum listamanna
við markaðinn, samfara því að vald ann-
arra stofnana til úrvinnslu hverfur. í
þessari aðstöðu er listamaðurinn eins og
stendur.
III.
Ef litið er á sögu nútímalistar sem röð
breytinga i þá átt að losa listina undan
alls slags þvingunum, reglum eða þjón-
ustu við ákveðið kerfi eða stétt, má segja
að sú þróun hafi byrjað um miðja 19. öld
í Frakklandi. Listasagan tekur þá á sig
mynd breytinga og aftur breytinga sem
allar enda með sigri. Þeir listamenn sem
framkvæmdu þessar breytingar (Cour-
bet, impressjónistarnir, van Gogh, Gau-
guin o. fl.) voru í andstöðu við opinberan
og viðurkenndan listskilning. Þeir voru
fulltrúar fyrir lítinn hóp og stóðu eigin-
lega fyrir utan hinar skilgreindu stéttir
þjóðfélagsins. Þessi hópur er nýtt fyrir-
brigði í sögunni. í fyrsta sinn kemur
fram list sem tjáir ekki gildi ríkjandi
stéttar (eins og tilfellið var í Hollandi),
heldur er beint á móti henni. Hinn opin-
beri listskilningur hafði sterk vígi i þeim
stofnunum sem gegndu því hlutverki að
þjóna þjóðfélaginu í tengslum þess við
listina. Listaháskólinn (franski listahá-
skólinn, stofnaður af Colbert, var ekki
annað en tæki í höndum ríkisvaldsins)
var ein hin áhrifamesta af þessum stofn-
unum. Rikisrekinn sýningarsalur var
önnur stofnun, sem fæddi af sér tvö fyr-
irbrigði, og vel má telja normatíva eða
reglukennda listgagnrýni og sýningar-
nefndakerfi til stofnana. Til viðbótar má
nefna Ríkislistasafnið sem tákn um þann
millilið sem ríkið var milli listarinnar og
fólksins.
En það reyndist erfitt að hnekkja þess-
um stofnunum, og þar sem sýnt var að
ekki yrði hægt að breyta þeim, þá varð
að hunza þær. Af praktískri og þjóðfé-
lagslegri ástæðu var nauðsynlegt að þessi
hópur eignaðist sinn eigin vettvang. Sýn-
ingarsölum var komið upp i andstöðu við
hina opinberu list, smáhópar mynduðust,
og framar öðru gerðist nú einkasýninga-
fyrirkomulagið algengara. Það hafði í för
með sér þá ófrávíkjanlegu afleiðingu að
listamaðurinn höfðaði í verkum sínum til
ópersónulegs markaðs. — Þær stofnanir
sem voru taldar upp hér að framan og
voru áhrifamiklar á 19. öld hafa nú
flestar glatað valdi sínu til úrvinnslu.
Það má fullyrða að sú eina af þeim
stofnunum, sem blómguðust á 19. öld, sé
listaverkasalan, sem hefur æ meira vald.
Það sem gerist í Frakklandi á seinni
hluta 19. aldar er, að listamaðurinn losn-
ar undan þeirri kvöð að vera ofurseldur
í sköpun sinni hugmyndafræði ákveðins
kerfis eða stofnunar í þjóðfélaginu. Þess
í stað hafnar hann í þjóðfélagslegu
tómarúmi. Á sömu stundu er listin verð-
vædd og stillir sér á ný í þjónustu ákveð-
ins hóps innan þjóðfélagsins, þ. e. a. s.
eignastéttarinnar.
Það má vissulega ekki gleymast, að sá
eini stuðningur sem listamenn fengu á
þessum tíma (þegar listin hafnaði í
þjóðfélagslegu tómarúmi) var af hálfu
listaverkasalanna. En þær fjárfestingar,
sem þeir gerðu, gáfu skjótt af sér góðan
arð, og listaverkasalan hefur upp frá því
haft sem reglu að veðja á hið nýja í list-
inni, auðvitað út frá hreinu fjárhags-
sjónarmiði. Þetta hefur einnig haft í för
með sér, að um leið og listin er verðvædd,
glatar hún sinni hugsanlegu gagnrýni.
Hún verður hættulaus. Þetta átti sér stað
með list 19. aldar, og mörg dæmi eru um
slíkt varðandi þá þjóðfélagslegu list sem
gerð er í dag.
IV.
Listamaðurinn gerir listaverk sem hann
vonast til að finna kaupanda að. Ef hon-
um tekst ekki að framfleyta lífinu á sölu
verka sinna, verður hann að taka sér
fyrir hendur önnur störf í þjóðfélaginu til
að framfleyta sér. Þetta ófrelsi hefur til
að mynda orðið hlutskipti listamanna á
íslandi, þar eð markaðurinn framfleytir
aðeins örfáum af þeim fjölda sem býður
Vinnustoja listamanns í Róm á 17. öld. Teikning eftir Pieter van Laar,
Berlin, Kupferstickkabinett.
Listamaður með mynd,sem hefur ekki þótt sýningarhæf. „Og þessu neituðu þeir,fíflin!“
Líþógrafía eftir Daumier, 1859.