Samvinnan - 01.02.1971, Blaðsíða 43

hefur síðan 1961 notað portúgalskar her-
sveitir, sem eru undir stjórn NATO, í
stríðinu gegn skæruliðum í Afríku. Þessar
hersveitir eru búnar vopnum, sem kostuð
eru af NATO. Auk þessara beinu nota,
sem portúgölsku nýlendukúgararnir hafa
af NATO, fá þeir vopn og aðra aðstoð,
sem er þeim nauðsynleg, frá öðrum
NATO-rikjum. Bandaríkin veittu Portú-
gal á árunum 1949—1961 370 milljónir
dollara í hjálp, þar af 290 milljónir doll-
ara í beina hernaðarlega aðstoð. Árið
1961 reyndu Bandaríkin að fá Portúgal til
að breyta afstöðu sinni til nýlendnanna
og skáru niður hernaðaraðstoð sína til
Portúgals úr 25 milljónum dollara niður
i 3 milljónir dollara. Bandaríkin greiddu
einnig á þessum tíma, hjá Sameinuðu
þjóðunum, atkvæði með yfirlýsingum,
sem fordæmdu atferli Portúgala í Afriku.
Til þessa lágu ýmsar ástæður. Banda-
ríkjastjórn var óánægð með hvernig
Portúgalar höfðu notað portúgölsku
NATO-hersveitirnar. Kennedy-stjórnin
vildi sýnast frjálslynd gagnvart ríkjum
„þriðja heimsins“, og auk þess var ástæð-
an kannski að einhverju leyti sú, að í
portúgölskumælandi Brazilíu var komin
til valda frjálslynd stjórn, sem Banda-
ríkin þurftu að vingast við. Portúgal
snerist gegn þessum tilraunum Banda-
ríkjanna með því að hóta að endurnýja
ekki samningana um bandarísku flug-
bækistöðina á Azoreyjum, sem runnu út
árið 1962. Þetta reyndist of mikið fyrir
frjálslyndi Kennedy-stjórnarinnar, og
1962 greiddi hún hjá Sameinuðu þjóðun-
um, ásamt Portúgal og Suður-Afríku, at-
kvæði gegn yfirlýsingu, sem fordæmdi at-
hæfi Portúgala í afrísku nýlendunum og
krafðist þess að vopnasölu til Portúgals
yrði hætt.
Á árunum 1962—1968 nam hernaðarað-
stoð Bandaríkjanna við Portúgal 34 millj-
ónum dollara árlega, auk stórs útgjalda-
liðs undir nafninu „varnaraðstoð". Nú
virðist sem stjórnum Portúgals og Banda-
rikjanna komi mjög vel saman. Nixon
forseti Bandaríkjanna sagði árið 1970, að
það, hve laus portúgalska pólitíkin væri
við kynþáttafordóma(l), „fæli í sér raun-
verulega von um framtíðina."
Vestur-Þýzkaland er auk Bandaríkj-
anna eina landið, sem veitir Portúgal
ókeypis hernaðarlega hjálp. Hernaðar-
hjálpin frá Vestur-Þýzkalandi nemur nú
um 3 milljónum dollara á ári. Árið 1959
gerðu Vestur-Þýzkaland og Portúgal sinn
fyrsta samning um vopnasölu. Þessi
samningur var endurbættur 1965. 1960
fékk Bundeswehr flugbækistöð á portú-
gölsku eyjunni Beja (þetta er eina hern-
aðarlega bækistöð Vestur-Þýzkalands er-
lendis). Samningurinn var endurnýjaður
1968. Auk þessa má geta þess að Portú-
galar, sem særast í Afríku, eru yfirleitt
sendir á sjúkrahús í Vestur-Þýzkalandi,
en ekki í Portúgal.
Frakkland selur Portúgal vopn, jafnt
utan sem innan NATO-samninganna, auk
þess sem frönsk fyrirtæki hafa tekið að
sér ýmis verkefni við hernaðarmannvirki
Portúgais í Afríku. Frakkar hafa athug-
unarstöð á Azoreyjum, sem er mjög mikil-
væg fyrir kj arnorkutilraunir þeirra.
Brezka þingið samþykkti eftir upp-
reisnina í Angóla 1961 að banna vopna-
sendingar til Portúgals. Vopnasendingar
innan ramma NATO-samninganna héldu
þó áfram. Þótt portúgölsku stjórninni sé
opinberlega bannað að nota i Afríku
mikinn hluta þeirra vopna, sem NATO-
ríki hafa látið henni í té, hefur hún engu
skeytt því, að því er virðist með þöglu
samþykki NATO. í grein í franska blað-
inu Le Monde 15.10 1966 var greint frá
því, að réttarhöld hefðu farið fram yfir
Henry de Montmarin og John Hawke,
vegna þess að þeir „hafi brotið gegn
bandariskum lögum með þvi að flytja út
ólöglega sjö B-26 sprengjuflugvélar frá
bandarísku landsvæði til afhendingar í
Portúgal." Samkvæmt ummælum J.
Hawkes „hafði Bandarikjastjórn ekki
leyft útflutninginn, þar sem hún var
bundin af samningum um að láta Portú-
gal ekki árásarvopn í té til nota í striðinu
gegn afrískum þjóðernissinnum, en CIA
hafði séð um málið“. Réttarhöldin end-
uðu með þvi að hinir ákærðu voru sýkn-
aðir.
EFTA og portúgölsku fasistarnir
Portúgal er meðlimur í EFTA. í EFTA-
samningnum frá 1960 er „annex G“, sem
gefur Portúgal rétt til að leggja hærri
innflutningstolla á vissar vörur en öðrum
EFTA-ríkjum. Um % hlutar alls inn-
flutnings Portúgals frá EFTA-löndunum
heyra undir „annex G“. EFTA hefur
áætlað að Portúgal hafi bara árið 1965
grætt um 37 milljónir dollara á þátttöku
sinni í bandalaginu.
Augljóst er þannig, að EFTA aðstoðar
portúgölsku fasistana dyggilega við að
afla þeirra fjármuna, sem þeir þurfa til
að halda áfram nýlendustyrjöld sinni í
Afríku.
Hagsmunir auðvaldslandanna í
nýlendum Portúgals
Auðvaldslöndin studdu nýlendukúgun
Portúgals upphaflega fyrst og fremst af
hernaðarlegum ástæðum. „Hernaðarlegt
mikilvægi .Azoreyja barf vart að undir-
strika. Kap Verde-eyjar, lykillinn að syðri
hluta Atlantshafsins, eru ekki þýðingar-
minni fyrir herbækistöðvar.....Angóla
og Guinea, með samanlagt 1816 km. langa
strandlengju sem snýr að Atlantshafi,
má líta á sem hluta af vörnum Atlants-
hafsins“ (Foreign Affairs, 1952).
Hernaðarlegt gildi Portúgals og portú-
gölsku nýlendnanna er enn mikilvægasta
ástæðan fyrir stuðningi NATO við portú-
gölsku nýlendukúgarana. í NATO’s Fif-
teen Nations, okt.-nóv. 1968, stóð: „Portú-
galska Guinea er síðasta landsvæðið í
Vestur-Afríku, sem tilheyrir NATO-veldi,
og ber að hafa það í huga með tilliti til
hinnar nauðsynlegu siglingaleiðar fyrir
Góðrarvonarhöfða og með tilliti til vest-
rænna hervarna gegn byltingum í þriðja
heiminum (tricontinental subversion).“
Nú bryddir einnig á annarri ástæðu.
Árið 1961 neyddist portúgalska stjórnin
til að opna nýlendur sínar fyrir erlendu
fjármagni. Helztu ástæðurnar fyrir því
voru, að í Portúgal var ekki til það fjár-
magn, sem þurfti til að gera nýlendurnar
girnilegar fyrir hvíta innflytjendur, sem
gætu verið framvarðarsveit gegn þjóð-
frelsishreyfingunum. Einnig bendir margt
til þess, að NATO-vinir Portúgala hafi
krafizt þess i skiptum fyrir þau lán og þá
hernaðarlegu aðstoð, sem þeir veita
Portúgal. T. d. var 1961 bætt inn í varn-
arsamninginn milli Bandaríkjanna og
Portúgals frá 1951, að Portúgal skuld-
bindi sig til að auðvelda Bandaríkjunum
að fá þau hráefni, sem þau þurfa frá
Portúgal og nýlendum þeirra.
Geysimikið fjármagn hefur streymt inn
í hinar auðugu nýlendur Angóla og Mó-
zambik frá ýmsum auðvaldslöndum. Aug-
ljóst er, að portúgölsku nýlendukúgararn-
ir gera sér vonir um, að hagsmunir þeirra
fyrirtækja, sem hafa fjárfest í nýlendum
þeirra, komi til með að gera stjórnir auð-
valdslandanna auðfúsari til að styðja ný-
lendustríð þeirra.
Helztu heimildír:
Kommentar nr. 4—5 og 7 ár 1970.
Olle Wástberg: Angola
Gerard Chaliand: Vápnad kamp i Afrika
Basil Davidson: Frihetskampen i Guinea-Bissau. 4
Léon G. Damas:
Betlari bað mig um tvær krónur
Einnig ég
klæddist dag nokkurn
tötrum betlara.
Einnig ég
veitti skækjum eymdarinnar
lið með gotum þurfalingsins.
Einnig ég
svalt í þessu bölvaða landi
og hélt mig geta beðið líknsemina
um tvær krónur að seðja hungur mitt.
Einnig ég
ráfaði
um brynprýdda eilífð
breiðstræta þeirra,
— hversu margar nætur
reikaði ég ekki þannig um
með hol augu.
Einnig ég
var hungraður, tómeygður
og hélt mig geta beðið
um tvær krónur
uns sá dagur rann
að mig velgdi
við glotti þeirra
meðan þeir endurnærðust
af að líta þennan
tómeygða
soltna
negra.
Úlfur Hjörvar þýddi.
Léon Damas er fæddur í Guyana árið 1912.
Hann gekk í skóla í Fort de France á Martinik-
eyju og siðar í París, þar sem hann hefur
starfað að blaðamennsku og ritstörfum. Höf-
uðverk hans er ”Black-Label“, flokkur 75
Ijóða, en auk Ijóðagerðar hefur hann skrifað
smásögur og greinar og heimildabækur um
menningu blökkumanna.
39