Samvinnan - 01.02.1971, Blaðsíða 20

Ég held því frairi — liki ykkur betur
eða verr — að íslenzka skólakerfið sé
gamaldags bákn með löngu úreltum
valdastrúktúr, sem miðar að því að fram-
leiða auðsveipa og undirgefna vísitölu-
þegna, er renni gagnrýnislausir og sljóir
inn i þýðgengt og velsmurt gangverk
neyzluhringrásarinnar. Enda er þjóðfé-
lagskerfi okkar þannig i hátt, að bregðist
skólarnir þessu hlutverki sínu, er tilveru-
grundvelli þess alvarleg hætta búin.
3. þáttur: „æðri“ stöðlun.
Hvers vegna geturðu alc’rei gert
eins og þér er sagt?
Pétur vinur minn sagði mér eitt sinn
þegar við vorum 12 ára, ungir menn að
ræða um framtiðina, að hann ætlaði sér
úti eitthvað þar sem hann gæti notað
pennann. Ég man, að ég var að hugsa
um að slá öllu upp í grín og spyrja hvern-
ig penna hann ætti, en hann var svo al-
varlegur, að ég hætti við það og sagði
bara „jæja já.“
Og þegar við vorum á fyrsta ári i
menntaskóla, á hraðri leið með að höndla
vizku heimsins, búnir að fá okkur pípu
og farnir að glugga i heimsbókmenntirn-
ar, þá sagði Pétur mér frá þvi dag einn,
hvað hann væri spenntur að fá dóm ís-
lenzkukennarans á fyrstu ritgerðina sína
í menntaskóla. Hann hefði nefnilega í
fyrsta sinn árætt að skrifa eins og hann
sjálfan langaði til, reyna að skapa sjálf-
stæðan persónulegan stíl, eins og hann
orðaði það. Og ég varð líka spenntur því
ég var handviss um að Pétur væri upp-
rennandi skáld.
íslenzkutíminn rann upp, kennarinn
kom með bókabunkann og ofvænið lá í
loftinu, því vitanlega biðu allir með
eftirvæntingu eftir umsögninni um sín
fyrstu andlegu pródúkt, sem skrifuð voru
í þessum merkilega skóla, að því er við
töldum þá.
Bókin hans Péturs lá efst i bunkanum
og ég taldi það áreiðanlegt merki þess, að
Pétur hefði skrifað bezt eins og svo oft í
gagnfræðaskóla. En þá gerist það, að
kennarinn gengur að borðinu okkar,
slengir bókinni hans Péturs á borðið og
segir: „Svona skrifar maður ekki í þess-
um skóla, ég vil fá aðra ritgerð,“ og ég
held, svei mér þá, að Pétur hafi nærri
verið farinn að gráta.
4. þáttur: tilbúinn til notkunar.
Sá sem hefur gengið gegnum íslenzkan
framhaldsskóla og hefur ekki þeim mun
meira sjálfstæði og karakterþrek til að
bera, er að námi loknu orðinn bljúgur og
undirgefinn kerfinu, búinn að færa þann
vott af sjálfstæðum þankagangi, sem
einhverntíma kann að hafa örlað á, til
samræmis þeirri blekkingu og kúgun sem
umhverfið hefur þröngvað uppá hann.
Nýtur hann i því hins einstæða hæfileika,
sem manninum einum, skynugustu
skepnu jarðar, er gefinn, sjálfsblekking-
arinnar. Hann er reiðubúinn að tileinka
sér það gervi, sem samfélagið ætlar hon-
um, hvort sem það felst í einhvers konar
sérnámi ellegar hlutverki hins hrein-
ræktaða, veltamda neyzludýrs; sem dug-
mikill þátttakandi í fjörutíu ára elting-
arleik við status, völd og veraldleg gæði.
í þrotlausri baráttu við náungann, sem
er mögnuð, réttlætt og stjórnað að utan.
Enginn skortur á markmiðum, en var
einhver að spyrja um tilgang?
Og framundan er að vænta andlegs
dauða; hinn ungi maður (eða kona)
hættir að eksistera og leitar i einmana-
kennd sinni og tilgangsleysi athvarfs i
fjöldanum og verndinni sem það veitir að
semja sig á allan hátt að viðteknum venj-
um og auk þess i þeirri rútinu sem
skemmtanalif og atvinna getur orðið, sé
þannig á haldið. Upp rís hinn þögli
meirihluti („ég skipti mér sko ekkert af
pólitík, hef bara ekkert vit á þessu, en ég
er á móti öllum kommum“), fólk sem kýs
sér yfir höfuð valdamenn, sem heita þvi,
að við engu skuli hróflað, öryggi gagn-
vart allri röskun á lifi „hins almenna
bo:gara“ skuli vera algjört, og að enginn
skuli þurfa að linna sprettinum í kapp-
hlaupinu.
Með árunum myndast haldgott varnar-
kerfi gegn öllu, sem á einhvern hátt gæti
ógnað öryggiskenndinni; vandamálum
samfélaganna er visað á bug með
hneykslun, fordæmingu eða patentlausn-
inni: „Mér kemur þetta ekki við.“ Og í
dagsins eilífu önn er sem betur fer eng-
inn tími til að velta fyrir sér tilganginum
með öllu þessu lífsstreði; sem betur fer
segi ég, því fari einhver að efast á fer-
tugsaldri er umhverfið andhverft og voð-
inn vís.
5. þáttur: utan til náms.
Ekki svo að skilja, að það sé eina
glufan.
Hugsum okkur nú ungan mann, sem
lokið hefur stúdentsprófi og ekki fundið
áhugamálum sinum neinn grundvöll hér
heima. Ekki er ólíklegt, að hann leiti
utan til náms; og fari svo, fær hann í
vegarnesti ótal siðareglur til eftirbreytni.
Þú skalt vera stilltur og prúður í allri
veru þinni og stunda námið af kostgæfni
og djúpri alvöru; blanda þér ekki í póli-
tík, það tefur bara fyrir og hefur ekkert
uppá sig. Hafa það ávallt hugfast, að þú
kemur fram sem fulltrúi fjallgreindrar
og stórmerkrar menningarþjóðar norður
í höfum; minnast þess í hverjum munn-
bita, á hverri blaðsíðu, í hverju skrefi, að
þú ert að læra fyrir peninga hins ís-
lenzka skattborgara, peninga sem íslenzk
alþýða hefur nurlað saman með dæma-
lausum dugnaði og fádæma atorku, til að
gefa þér, já þér, kost á að sækja mennt-
un út fyrir landssteinana. Og þér ber að
nýta hverja minútu að mörkum hins
ómögulega, vera helzt á undan öllum
öðrum og sýna fram á víkingsdugnaðinn,
sem hinn hreini og ómengaði íslenzki
kynstofn hefur varðveitt í blóði sínu
gegnum aldirnar. Færa síðar heim að
námi loknu dýrmæta þekkingu til að
miðla atvinnulífinu, berjast af öllum
kröftum fyrir betra lífi á ættlandinu
góða, þ. e. a. s. auknum hagvexti, stærri
raforkuverum, inngöngu í öll hugsanleg
bandalög og fleiri húsum með 2ja metra
þykkum veggjum úr járnbentri stein-
steypu, svo landsbúar geti unað glaðir við
sitt, öruggir fyrir öllum óvinveittum ut-
anaðkomandi öflum. Þú skalt fórna öllu
og helga líf þitt landi og þjóð, í stuttu
máli: íslandi allt (eins og sagt var á sín-
um tima og fólk heldur að tilheyri sög-
unni).
Og ungi maðurinn stígur á erlenda
grund, staðráðinn í að bregðast ekki
landinu kalda, miðpunkti alheimsins,
hefur námið fyrir þá aura, sem honum
tókst að skrapa saman með vinnu og
lánum hjá góðu fólki, vitandi það, að
bráðum koma peningar skattborgarans
honum til styrktar. En hvað gerist? Dag-
arnir fara að silast hjá, verða að vikum
og mánuðum. Hann kynnist landi og þjóð,
gerir sér ljóst, að þarna er hugsað á ann-
an veg en hann á að venjast, ýmis við-
horf og siðir, sem sjálfsagðir þykja
heima á íslandi, eru e. t. v. hreint guðlast
í útlandinu og öfugt. Hann hittir fólk,
sem spyr hvenær við ætlum eiginlega að
losa okkur undan Dönum, annað fólk,
sem segir: „ísland........er það ekki
amerísk herstöð einhvers staðar rétt hjá
Grænlandi?", og þá fróðari, sem svara
aðspurðir um hvað þeir viti um ísland:
„Reykjavík, Laxness, Hekla“.
Og hann kynnist hippum, sem honum
hefur verið innprentað dyggilega að séu
fyrst og fremst skítugir, með sítt hár,
séu eiturlyfjasjúklingar og kynsvallarar,
sem gangi um rænandi og ruplandi, í
bezta falli betlandi; og hann sér að um
þá er flest orðum aukið. Vissulega eru
margir með sítt hár, sumir óhreinir,
fæstir tízkuklæddir, og surnir reykja hass,
en þrátt fyrir talsverðan vilja til að byrja
með (meðan goðsögnin um þá villir enn
um fyrir honum), getur hann ómögulega
skilið hvaða máli slíkur ytri búnaður og
venjur skipta, því við kynni kemur í ljós,
að þetta er að öllu jöfnu gott fólk, nægju-
samt, hjálpfúst og vingjarnlegt fram yfir
það, sem hann á að venjast. Ekki fólk
16