Samvinnan - 01.02.1971, Blaðsíða 51

Allende, kona hans og dóttir í kosningabaráttunni
að annars hljóti að koma til blóðugrar
alþýðubyltingar.
Bæði fylgismenn og andstæðingar her-
foringjastjórnarinnar i Perú kalla hana
vinstrisinnaða, en sjálf segist hún vera
rétt og slétt þjóðleg. Síðan hún brauzt til
valda, hefur persónufrelsi verið betur virt
í Perú en undir fyrri stjórnum. Allir
gömlu vinstriflokkarnir með tölu, frá
kristilegum demókrötum til kommúnista,
styðja eindregið stefnu herforingjanna
i efnahagsmálum og félagsmálum. Eina
skipulagða andstaðan gegn stjórninni
kemur frá byltingarsinnuðum samtökum,
sem studdu skæruliðahreyfinguna meðan
hún var við lýði og neita að þjóðfélags-
breytingar, framkvæmdar með herstjórn-
araðferðum, geti komið i stað raunveru-
legrar byltingar fjöldans.
í nágrannaríkinu Bólivíu var eins og
oftar agasamt á síðasta ári; herinn upp-
rætti enn einn tilvonandi skæruliðahóp
næstum jafnskjótt og hann lét á sér
kræla í fjöllunum, en jafnframt hófst
til valda í landinu stjórn vinstrisinnaðra
herforingja undir forustu Juans Josés
Torrez hershöfðingja. Hann hyggst sýni-
lega fara að dæmi starfsbræðra sinna í
Perú, og hefur boðað að stjórn sín muni
styðjast við fjóra hópa í þjóðfélaginu.
Þeir eru herinn, verkalýðsfélögin, stúd-
entasamtökin og bændahreyfingin.
Óvænt umskipti í þessa átt i Bóliviu
verða skiljanlegri, þegar þess er gætt,
hverjir skæruliðarnir voru, sem hugðust
taka upp merki Che Guevara, en lutu í
lægra haldi fyrir hernum áður en þeim
hafði tekizt að afla sér nokkurrar bar-
áttureynslu. Þar var um að ræða hóp
stúdenta frá háskólanum í La Paz, hálfan
áttunda tug alls, að miklum meirihluta
börn kaupsýslumanna, herforingja eða
embættismanna í ábyrgðarstöðum. Hóp-
inn fylltu jafnt kristilegir demókratar og
marxistar. Þetta unga fólk hafði komizt
að þeirri niðurstöðu, að eina ráðið til að
breyta óþolandi þjóðfélagsástandi væri
að taka sér byssu í hönd til að umbylta
ríkjandi þjóðskipulagi. Herforingjarnir,
sem nú fara með völdin í landinu og
lengi vel hafa haft það helzt fyrir stafni
að berjast gegn skæruliðahópum sem
þessum, segjast nú vera komnir að sömu
niðurstöðu og þessir andstæðingar úr röð-
um eigin þjóðar, byltingar sé þörf um-
fram allt, og herinn skuli gangast fyrir
henni.
En herinn í Bólivíu er miklu ósamstæð-
ari en i Perú, og hefur Torrez hvað eftir
annað átt í höggi við gagnbyltingartil-
raunir íhaldssamra foringjahópa, en
hingað til ætið haft betur. Við hverja
uppreisnartilraun hefur hann orðið að
reiða sig fastar og fastar á fjöldasamtök
verkamanna og bænda, svo þungamiðja
stjórnarinnar þokast jafnt og þétt til
vinstri, og hún er vís til að gera alvöru
úr fyrirheitum sínum um róttækar þjóð-
félagsbreytingar, verði henni langra líf-
daga auðið. Óvarlegt er að spá nokkru um
slíkt í Bólivíu, þar sem stjórnarskipti hafa
orðið oftar en einu sinni á ári til jafnaðar
allan þann tíma sem ríkið hefur verið við
lýði.
Ríkin austan fjalla
Þegar þetta er ritað er komið til sög-
unnar samfellt svæði þriggja Andesrikja
um Suður-Ameríku vestanverða, þar sem
með völd fara ríkisstjórnir skuldbundnar
til að framkvæma þjóðfélagsbyltingu
hver með sínum hætti. Sé litið til helztu
rikjanna austan fjallgarðsins mikla sem
skiptir álfunni, kemur í ljós að stjórn-
málaþróunin á þessu meginlandi leitar
óðfluga til tveggja andstæðra skauta. í
tveim fjölmennustu ríkjum Rómönsku
Ameríku, Brasilíu og Argentínu, sitja við
völd og hafa lengi gert hægrisinnaðar
herforingjastjórnir, sem beita öllum vald-
brögðum til að halda niðri einmitt þeim
þjóðfélagsöflum, sem herforingjarnir i
löndunum vestan Andesfjalla segjast
hafa tekið forustu fyrir og ætla að leiða
fram til endanlegs sigurs. í báðum þess-
um ríkjum eru líka enn við lýði skæru-
liðasveitir, en ekki í fjöllum né frum-
skógum, heldur í manngrúa milljóna-
borganna Rio, Sao Paulo og Buenos Aires.
Þær svara lífláti byltingarmanna með
vígum lögreglunjósnara og herforingja,
en ræna erlendum sendimönnum til að
losa handtekna félaga sína úr pyndinga-
klefum yfirvaldanna.
Milli þessara stóru ríkja liggur svo
smáríkið Uruguay, sem til skamms tima
var álitið standa Chile jafnfætis, ef ekki
framar, í lýðræðislegum stjórnarháttum
og prúðmannlegri stjórnmálabaráttu. Nú
bregður svo við að ihaldssöm ríkisstjórn
og kænasti flokkur borgarskæruliða sem
um getur, Tupamaroshreyfingin, hafa
með viðureign sín í milli breytt höfuð-
borginni Montevideo í vígvöll. Þar hverfa
erlendir sendimenn um hábjartan dag og
finnast ekki framar, nema þá sem liðin
lík, séu þeir bandarískir lögregluráðu-
nautar. Er þeirra þó leitað hús úr húsi
mánuð eftir mánuð og fólk sem minnsti
grunur leikur á að sé bendlað við Tupa-
maros handtekið í hundraða tali.
Eftir að brezka sendiherranum í Uru-
guay var rænt eftir áramótin, er svo að
sjá sem Pacheco Areco forseti telji sig
verða að breyta um stefnu, því að nánasti
samstarfsmaður hans í baráttunni við
skæruliða, Francese innanríkisráðherra,
vék úr embætti. Vafalaust bitnaði á hon-
um fullvissa manna um að Tupamaros
geti því aðeins leikið svo lausum hala sem
þeir gera að þeir eigi itök í lögreglunni
sem leitar þeirra og á æðstu stöðum í
stjórnkerfinu.
Nú telja Areco forseti og stuðnings-
menn hans sér líka ógnað úr annarri átt.
Kosningasigur Allendes í Chile hefur orðið
vinstriflokkum Uruguay hvöt til að koma
sér saman um sameiginlegt framboð í
forsetakosningum, sem fram eiga að fara
í nóvember. Verði engin breyting á ó-
fremdarástandinu í landinu fyrir þann
tíma, getur vel farið svo í frjálsum kosn-
ingum, að einokun tveggja íhaldssamra
flokka rótgróinnar valdastéttar á ríkis-
valdinu verði rofin í fyrsta skipti í manna
minnum.
Valdataka vinstrisinna i Uruguay hlyti
að vekja skelfingu í röðum herforingja-
stjórnanna í nágrannarikjunum Brasiliu
og Argentínu, og væru þær vísar til að
beita hervaldi til að koma slikri stjórn
fyrir kattarnef af ótta um sína eigin að-
stöðu, fengi hún að smita út frá sér með
hættulegu fordæmi.
Friðslit hugsanleg
Reyndar er það svo, að gagnstæð
stjórnmálaþróun í mismunandi rikjum
Suður-Ameríku veldur vaxandi hættu á
að friður rofni þeirra á milli. Fullvíst er,
að herforingjastjórn Argentínu hafði að
einhverju leyti hönd í bagga með síðustu
tilraun íhaldssamra herforingja til að
hrekja Torrez frá völdum í Bólivíu. Ekki
fór heldur milli mála hvað olli því, að
herforingjastjórnir Brasilíu og Argentínu
efndu i skyndi til sameiginlegra heræf-
inga og viðræðna herráðsforingja, jafn-
skjótt og sýnt varð að þing Chile myndi
staðfesta forsetakjör Allendes.
Argentína og Chile eiga landamæri
saman suður eftir endilöngum rana And-
esfjalla allt suður til Eldlands. Sumir
argentínskir herforingjar spá væringum
við Chile áður en langt um líður. Aðrir
vilja kalla heim Juan Peron fyrrum ein-
vald til að tefla ítökum hans meðal
verkalýðsstéttarinnar fram gegn áhrifum
marxistanna í Chile. Argentínsku hers-
höfðingjarnir hafa líka reynt að ná sam-
komulagi við herforingjastjórn Perú um
bandalag gegn Chile, en ekki orðið neitt
ágengt enn sem komið er.
Enginn sem til þekkir efast um, að
Bandaríkjastjórn lætur ekki sitt eftir
liggja til að styrkja heimamenn sem á
hennar bandi eru til að rétta hlut sinn
i Rómönsku Ameriku, þar sem hún getur
ekki lengur beitt sér sjálf milliliðalaust,
nema eiga á hættu að tapa meiru en gæti
áunnizt. Framfarabandalagið og stefnan
sem á því byggðist er úr sögunni, en
vafalaust eiga bandarísk stjórnvöld eftir
að beina athyglinni á ný að Rómönsku
Ameríku, þegar um hægist í öðrum
heimshlutum. Jafnframt þróast bylting-
aröflin óðfluga í þjóðfélögum, sem eru
að tætast sundur af misrétti og fólks-
fjölgun. Vestan Andesfjalla hafa heilar
herstjórnir tekið upp merki þjóðfélags-
byltingarinnar, af því þær gerðu sér enga
von um að geta haldið byltingaröflunum
niðri til langframa. í ríkjunum á austur-
ströndinni hefur verulegur hluti kirkj-
unnar manna snúið sér að félagslegum
viðfangsefnum, baráttu öreiganna i sveit
og borg fyrir lífsviðurværi og mannsæm-
andi tilveru fyrir sig og sína.
Frá Rómönsku Ameríku má vænta tíð-
inda á komandi misserum. +
47