Samvinnan - 01.06.1971, Síða 17

Skjöldur Eiríksson, Skjöldólfsstöðum, Jökuldal:
Um skóla
og menntamál
Hið nýja frumvarp um skóla-
kerfi og grunnskóla er að mínu
viti til bóta hvað snertir viður-
kenningu hins opinbera á jafn-
rétti öllum til handa, hvar sem
þeir búa, m. a. með því að veita
þeim nokkra fjárhagsaðstoð,
sem fjarri búa skólastað. Leng-
ingu skólaskyldunnar ár hvert
tel ég vafasama, ef ekki skað-
lega, einkum í dreifbýli, þar
sem börn þurfa að vera í
heimavistarskóla fjarri heimili
og foreldrum mikinn hluta árs.
Það er ekki lítið mál að rjúfa
tengsl barna við foreldra sína
frá bernsku til unglingsára og
síðan, ef lengra er haldið á
námsbrautinni, til fullorðins-
ára. Að vísu eru þau á bernsku-
skeiðinu heima hjá sér nokkurn
hluta ársins, en á unglingastigi
eða væntanlegu gagnfræðastigi
þurfa þau flest að vinna fyrir
sér þann tíma, sem þau eru
ekki í skóla.
Það liggur í augum uppi, að
þeir foreldrar, sem við slikar
aðstæður búa, yfirgefa margir
hverjir búsetu sína fyrr eða
seinna og fylgja börnum sínum
og setjast að í nánd þess skóla,
er börnin nema við, sé þess
kostur. Eyðing dreifbýlis
heimavistarsvæðanna er því
ráðin, verði ekki skjótt við
brugðið og heimangönguskólum
komið á með risaátaki í sam-
göngubótum og þó einkum með
fullkomnun í gerð samgöngu-
tækja. Ljóst er, að skólar í
dreifbýli verða að vera fleiri og
smærri en nú er stefnt að, verði
heimavistir lagðar niður. —
Hugsanlegt væri að flytja
kennslukrafta milli slíkra skóla
í ýmsum námsgreinum.
Að öðru óbreyttu er vart um
teljandi getu foreldra í dreif-
býli að ræða, hvað snertir það
að geta veitt börnum sínum
arðbæra atvinnu, og fæstir
þeirra geta kostað langt nám
barna sinna í skóla, nema að
takmörkuðu leyti.
Hvort námsárangur eykst við
lengingu skólaskyldunnar ár
hvert, er svo annað mál. Mörg
rök hníga að því, a. m. k. hvað
barnafræðslustigið snertir, að
svo sé ekki.
Undanþága frá skólaskyldu í
dreifbýli, sem verið hefur í
gildi meir en tvo áratugi, með
meira en helmingi styttri
námstíma á hvern nemanda
skyldunámsstigsins til barna-
eða fullnaðarprófs, hefur sann-
að í reynd, að dreifbýlisbörn
hafa staðið þéttbýlisbörnum
fyllilega á sporði hvað snertir
bóklegan námsárangur.
Að sjálfsögðu eiga hér for-
eldrar dreifbýlisbarna góðan
hlut að máli með því að stuðla
að heimanámi barna sinna.
Einnig kyrrlátt umhverfi og
samvistir við lifandi náttúru,
sem vekur spurningar um hin
margvíslegustu efni, allt frá
maðki í mold til stjörnugeims-
ins.
Vaxandi hávaði og ys tækni-
þjóðfélagsins er örugglega
skaðlegur andlegum þroska,
einkum barna. Ekki mun sjón-
varpið hér um bæta, heldur
þvert á móti, enda víða farið
að valda áhyggjum í þessu
efni.
Áróður „velferðarþjóðfélags-
ins“ um bætt lífskjör snertir
eingöngu efnahagsleg gæði og
það sem þau geta látið okkur
í té. Stefnan í menntamálum
„velferðarþjóðfélaga“ er vís-
vitandi þróuð í þágu fjármála-
legra hagsmuna. Kannast
nokkrir við setninguna:
„Menntun er bezta fjárfe:ting-
in“ ? Sleppa ætti orðinu mennt-
un úr setningunni, en setja sér-
hæfing eða sérfræði í staðinn.
Þekkja nokkrir áróðurinn fyrir
því, að auka eigi kennslu í hag-
nýtum fræðum (og þá væntan-
lega á kostnað annarra fræða) ?
Það er, að fræðslan eigi að
hafa fjárhagslegt gildi.
„Allt þetta skal ég gefa þér,
ef þú fellur fram og tilbiður
mig,“ mælti Freistarinn forð-
um. Spurningar leita á. Er sér-
fræði menntun? En sérhæf-
ing? Opnar sú námbsraut hug-
anum víðari lendur? Verður
asklokið kannski sá himinn,
sem yfir oss hvelfist að lokum?
Sú merking, sem ég legg í
orðið menntun, er fyrst og
fremst efling andlegs þroska,
með háþróaða andlega reisn að
leiðarljósi.
Örn Arnarson segir m. a. í
kvæði sínu, „í skóla":
„Menntunin verður ei heil
eða hálf,
ef hugsið ei neitt eða skapið
sjálf,
hve margt sem þið lesið og
lœrið."
En af hverju stefna þá allar
menningarþjóðir að lengingu
skólaskyldu? spyr sjálfsagt ein-
hver. Ég hefi reynt að svara því
að nokkru áður. En til viðbótar
vil ég spyrja spyrjendur: Eiga
skólakerfi stærri þjóða og oft
stórþjóða erindi til okkar? í
hverra þágu er hinni hátækni-
þróuðu sérfræði einkum beitt?
Það skyldi þó ekki vera að hin-
ar hátækniþróuðu auðhringa-
iðnsteypur í dag hafi sérstakan
áhuga á, hvaða leiðir eru vald-
ar í menntamálum þjóða? Til-
vist og viðskiptaleg yfirráð
þeirra byggjast fyrst og fremst
á því, hve mörgum sérhæfðum
kröftum þær hafa á að skipa.
í þessum efnum og fleirum fara
hagsmunir þeirra og útþenslu-
og yfirdrottnunarstefna stór-
veldanna saman, enda náin
tengsl þar á milli. Hinn há-
tækniþróaði hergagnaiðnaður
tekur í þjónustu sína stöðugt
fleiri og fleiri afburðamenn á
sviði tækni og vísinda, til þess
að þessi geðslegi risaiðnaður
megi stöðugt endurnýjast til
meiri fullkomnunar í þágu ger-
eyðingar alls lífs.
Vonandi verður það ekki
okkar hlutskipti að þjóna und-
ir slíkt kerfi.
Skólakerfi það, sem okkur
hentar bezt, verður að sníða
eftir íslenzkum aðstæðum og
sérstöðu lands og þjóðar í
menningarlegu og atvinnulegu
tilliti. Háskóla okkar verður að
umbreyta og auka þar við
mörgum greinum, sem þjóna
andlegri og efnalegri velferð
okkar.
Að mínu viti hefði þurft að
byrja á sjálfum Háskólanum og
þróa hann upp til alhliða þjón-
ustu við íslenzkar þarfir, skóla
sem allur þorri stúdenta ætti
erindi í með þjóðnýt störf að
markmiði, andleg og efnaleg.
Ég veit, að það er risaátak
að koma slíkri skipan á. Engu
að síður verður hún að koma;
því fyrr, því betra. Grunnskóla-
kerfið og önnur skólastig verð-
ur svo að þróa í samræmi við
þau markmið og leiðir, sem að
er stefnt í hinum einstöku
greinum, að námi loknu. Við
verðum að móta okkar skóla-
kerfi sjálf, með heilbrigða
skynsemi og reynsluvit að leið-
arljósi. Við eigum að sjálfsögðu
að hafa skólalöggjöf annarra
þjóða til viðmiðunar, en taka
það eitt í okkar skólalöggjöf,
sem þangað á erindi, en kasta
hinu.
Ef við hefðum á miðöldum
fetað í fótspor þjóða Evrópu i
menntamálum, væru fornbók-
menntir okkar og sérstök ís-
lenzk menning vart til í dag.
Þá hefðum við ekki í dag fagn-
að heimkomu íslenzkra hand-
rita. Vafasamt er, hvort til
hefði verið í dag íslenzk menn-
ing, íslenzk tunga og íslenzkt
fullveldi.
Grunnskólakerfið væntanlega
ætti að hafa það markmið að
veita nemendum fræðslu í
þeim greinum, sem mest og
bezt stuðla að alhliða þroska
þeirra, en varpa fyrir borð
þeim hugsunarhætti, að mark-
mið alls náms sé efnaleg vel-
gengni og munaðarlíf.
Vel menntað þjóðfélag metur
gildi þegna sinna eftir þvi, hve
vel þeir stunda störf sín, en
ekki eftir því, hver þau eru,
séu þau á annað borð unnin
beint eða óbeint í þágu þjóðar-
innar.
Skjöldur Eiríksson.
Tómstundagaman í heimavistarskóla.
17