Samvinnan - 01.06.1971, Qupperneq 21

Helga Kristjánsdóttir, Silfrastöðum:
i
Skagafjarðarsýslu
ir. Undirbúningur við að full-
nægja þessari byggingaþörf er
þegar hafinn, en hraðinn við
framkvæmdir fer að sjálfsögðu
eftir fjárveitingum Alþingis.
Á næstunni
Grunnskólafrumvarpið gerir
ráð fyrir, að námsefni ungl-
ingaskóla flytjist niður í barna-
skóla. Enska, danska, eðlis-
fræði og mengjafræði verða
kennd frá 10 ára aldri. Þess-
ar námsgreinar verða varla
kenndar nema í skóla, svo
skiptikennsla verður illmögu-
leg frá 10 ára. Ef 7 til 9 ára
börn eiga að sækja skóla að
vetri, þarf öruggar samgöngur
á landi, en þvi er ekki að heilsa
við Djúp. Frá miðjurn október
fram í júní eru vegir að skól-
anum ófærir nema úr næsta
nágrenni. Flest börn þurfa því
að fara sjóveg í skólann. Hugs-
anlegt er að fá yngstu börnin
í skólann einhvern tíma þann
árstíma, þegar vegir eru færir,
en hafa námseftirlit og far-
kennslu yfir veturinn.
Þannig er umhorfs hér við
Djúp við upphaf nýrra fræðslu-
laga. Framkvæmd grunnskóla-
laga í dreifbýli verður vissu-
lega vandamál, sem frumvarp-
ið gerir ráð fyrir að leysa á 10
árum. Ef leysa á einhvern
vanda þarf fyrst að kynnast
honum, vita hver hann raun-
verulega er. Það þarf að gera
heildarúttekt á skólahaldi
dreifbýlisins. Hinar ýmsu að-
stæður krefjast mismunandi
úrlausna á vandamálunum.
Slæm menntunaraðstaða í
dreifbýli er hvorki nýtt fyrir-
bæri né óleysanlegt vandamál,
en lausnin kostar mannafla,
skipulag og peninga. Þess ber
að geta, að það er fleira en bú-
seta í dreifbýli og fjárhagur,
sem skapar mismun á mennt-
unaraðstöðu.
Hér við Djúp má búast við
að skólavera barnaskólabarna
lengist um helming a.m.k. og þá
einnig skólakostnaður bænda,
en hann þótti nægilegur fyrir.
Ég er hræddur um, að jafn-
framt nýskipan á námsháttum
þurfi að leysa skólakostnaðar-
vandamál bænda og jafnvel á
annan hátt en grunnskóla-
frumvarpið gerir ráð fyrir. Til
dæmis mætti hugsa sér, að fæði
verði ókeypis fyrir nemendur í
skyldunámi. í þéttbýli verður
eflaust bráðlega farið inn á þá
braut, að allt nám fari fram í
skólanum, og má þá ætla, að
matstofur verði við skólana, og
geti nemendur fengið sér þar
morgun- og hádegisverð a.m.k.
Kostnaði við mötuneyti mundu
riki og sveitarfélög skipta með
sér eftir ákveðnum reglum.
Þetta gæti komið í stað fjöl-
skyldubóta, en reglur um þær
mætti endurskoða um leið. Það
má einnig hafa í huga, að
bændur hafa sparað ríkissjóði
kennaralaun og bygginga-
kostnað með þvi að sjá sjálfir
um fræðslu barna sinna til 10
ára og að hálfu til 12 ára. Að-
stæður eru víða þannig, að erf-
itt verður að hafa annan hátt
á með yngstu börnin, og ætti
að taka tillit til þess.
Réttlæti?
Talsvert hefur orðið réttlæti
verið notað i ræðu og riti um
þjóðfélagsmál undanfarið, og
langar mig að nota það orð ör-
lítið að lokum. Skólalög og
skólakostnaðarlög eiga að
tryggja þjóðinni menntun. Það
eru hlunnindi, sem þjóðfélagið
á að veita öllum þegnum sin-
um. Lögin miða oftast við al-
gengar, almennar og eðlilegar
aðstæður. Hætta er á, ef ekki
er staðið á verði, að hið ein-
staka og óvenjulega ástand, er
skapast í fámenni og dreifbýli,
verði útundan. Rikissjóður
greiðir kennslu eftir vissum
reglum, og fer það eftir nem-
endafjölda í bekkjardeild. 10
nemendum er ætlaður nær
helmingi skemmri tími en 20,
þó þeim sé ætlaður sami
kennslustundafjöldi eftir
námsskrá. Þurfi meiri tíma til
kennslu og skólastarfa en ríki
ber að borga, eiga sveitarfélög
að greiða mismuninn. Hægt er
að sækja um sérstaka undan-
þágu til menntamálaráðuneyt-
isins um að rikissjóður greiði
þá kennslu, sem skólastjórar
telja að börnin þurfi þrátt fyrir
fámenna aldursflokka. Riki og
sveitarfélög verða að sam-
þykkja kennsluáætlun skóla-
stjóra, og er talsverður þrýst-
ingur á um sparnað eða hag-
ræðingu, sem getur orðið á
kostnað nemenda. Til dæmis
eru tveir eða fleiri aldursflokk-
ar settir saman í kennslustund-
ir, ekki vegna þess að það sé
talið bezta lausnin fyrir nem-
endur, heldur fyrir „ríkis- og
sveitarkassann". Lögin, sem
tryggja áttu réttlæti, geta
stuðlað að ranglæti. Ríkið á að
sjá fyrir menntunarþörfum
skyldunámsbarna án tillits til
þess hvort 5 eða 25 eru í sama
aldursflokki í skólahverfinu.
Það er ekki réttlæti, að fámenn
sveitarfélög þurfi að sækja sér-
staklega um, að ríkissjóður
greiði þá kennslu, sem börnum
ber samkvæmt lögum. Nýtt
réttlæti má ekki verða verra
en gamalt ranglæti.
Kristmundur Hannesson.
Þeim tilmælum hefur verið
beint til min, að ég gerði í
stuttu máli grein fyrir því,
hvernig barna- og unglinga-
fræðslu er háttað í Skagafjarð-
arsýslu nú sem stendur, og mér
jafnframt gefið leyfi til að láta
í ljós skoðun mína á því, hvað
gera ætti til úrbóta i þeim efn-
um.
Fræðslumálin hér í sýslunni
hafa verið mér mikið umhugs-
unarefni í mörg ár, og tók ég
þvi vel í að reyna þetta, en ég
er því miður ekki nógu vel
kunnug þessum málum um allt
héraðið til þess að öruggt sé, að
ég fari hvergi skakkt með
neitt.
Hvað brýnast sé að gera í
þessum málum, og hvað um-
fram allt eigi að forðast, er
min persónuleg skoðun, en ég
veit að þar eru margir mér
sammála.
Skagafjarðarsýsla skiptist í
14 sveitarfélög, og eru sum
þeirra mjög fámenn. í örfáum
þeirra eru sæmileg skólahús, og
þar til fyrir nokkrum árum var
hvergi hægt að ljúka skyldu-
námi eftir þeim lögum, sem gilt
hafa. Börnin byrjuðu seint í
skóla, 8—9 ára og jafnvel eldri,
og tóku svo fullnaðarpróf ferm-
ingarárið. Þaðan í frá var sýsla
og ríki laust allra mála við þau,
enda lærðu mjög fáir neitt
meira. Einstaka fóru máske í
iðnnám, en svo voru nokkrir,
sem voru svo ákveðnir í að afla
sér menntunar, t. d. í háskóla,
að engir erfiðieikar gátu stöðv-
að þá. En fyrir þá var nú betra
að eiga foreldra, sem hvöttu þá
en ekki löttu.
Aðeins hefur þokað hér fram
á við sumsstaðar seinustu árin,
en allt er þó heldur fálmkennt
og lítið sem foreldrar geta
treyst á fyrir börn sín. Helzta
úrræðið hefur verið að koma
þeim i héraðsskóla, en þeir eru
yfirfullir. Það er ótrúlegt, hvað
víða um landið hefur þurft að
kjálka skagfirzkum unglingum
niður til að ljúka skyldunámi
og ná lands- eða gagnfræða-
prófi, ef hugur þeirra hefur
staðið til að ganga menntaveg-
inn, sem kallað er.
Innan sýslunnar hefur verið
mjög lítil samvinna milli
hreppa um fræðslumál. Það er
ekki fyrr en á seinustu árunum,
sem farið er að tala um það í
alvöru, að fleiri hreppar sam-
einist um skólabyggingar. Það
er þó góðs viti og eins það, að
nú er fólk farið að hugsa miklu
meira um þessi mál en áður
var.
Sem stendur er hér nú
þrennskonar háttur hafður á
með kennslu barna: heimavist,
farkennsla (sem er reyndar
einskonar heimavist), og að
þeirn sé ekið á kennslustað og
heim aftur á kvöldin. Hafa þau
þá með sér nestisbita til dags-
ins. Allsstaðar er kennslutím-
inn mjög stuttur, 6—8 mánuð-
ir. Skiptist hann milli eldri og
yngri barna, nema ef elztu
börnin, sem eiga að taka loka-
próf, fá eitthvað meiri tilsögn.
Víða er aðeins kennt 5 daga í
viku, og á þá kennslutíminn að
vera svo langur hvern dag, að
það jafngildi fullri kennslu-
viku. En hvort því er fullkom-
lega framfylgt og hversu heppi-
legt það er fyrir nemendur, læt
ég ósagt.
Einstakir hreppar
Ég mun nú nefna hvern
hrepp fyrir sig og segja, hvers-
konar skóli er þar starfræktur.
í 5 hreppum fer kennslan fram
í skólahúsum, sem byggð eru
sem slík. Fyrst skal frægan
telja Steinsstaðaskóla í Lýt-
ingsstaðahreppi. Þar er ágætt
heimavistarhús, þar er nóg
heitt vatn, og þar hefur skyldu-
námi verið fullnægt í nokkur
ár. f Haganeshreppi í Fljótum
er heimavistarskóli fyrir börn.
Á Hofsósi er stór og vandaður
barnaskóli, þar er auðvitað
ekki heimavist. Öðru hverju
hefur verið þar unglinga-
kennsla, en ekki að staðaldri.
Hólahreppur og Viðvíkursveit
hafa slegið sér saman nú í
nokkur ár, og er kennt í skóla-
húsnæði að Hólum. Fleiri skóla-
hús fyrirfinnast ekki. í 3
hreppum er farkennslan gamla
enn í gildi. Það er í Skefils-
staðahreppi á Skaga, í Rípur-
hreppi og Fellshreppi. Þessir
hreppar eru fámennir, og vit-
anlega er mjög erfitt að fá
kennara til starfa við þau skil-
yrði, sem þarna eru. Það er
helzt ef einhver góður kennari
er búsettur í hreppnum — þó
réttindalaus sé — að málum er
borgið. Mér er kunnugt um að
í Skefilsstaðahreppi hefur verið
21