Samvinnan - 01.06.1971, Síða 35

Vandamálin í skriffinnskukerfi flokks-
ins í Sovétríkjunum verða allt annars eðl-
is en það sem gerist á öðrum stöðum. í
öðrum löndum Austur-Evrópu munu slík
vandamál og átök leiða af sér umbóta-
strauma og þjóðlegar andspyrnuhreyf-
ingar, sem munu ekki einungis hafa áhrif
á almenning, heldur einnig á ýmsa ein-
stakhnga í valdastéttinni. En í Sovétríkj-
unum er hinn fámenni hópur skapandi
menntamanna (rithöfundar, myndlistar-
menn og vísindamenn) einangraður frá
almenningi, sem er aðgerðalaus og hlut-
laus. Vandamálin verða útkljáð og átökin
eiga sér stað í efstu lögum valdakerfisins
milli einstaklinga, sem eru fulltrúar
ólíkra hópa og ólíkra tilhneiginga í
flokksforustunni. í þessu sambandi er
vert að hafa hugfast, að flokkurinn sam-
anstendur ekki aðeins af flokksvélinni
sjálfri og aðgerðalausum flokksfélögum,
heldur einnig af öllum þorra foringja í
he,'num og mikilvægum hópum tækni-
forkólfanna.
Þar sem ógerlegt er að taka aftur upp
stjórnarhætti Stalíns óbreytta, neyðist
Brezjnév í viðleitni sinni við að snúa
aftur til Stalínismans til að halda jafn-
vægi milli hinna sundurleitu flokka og
flokksbrota sem mynda kommúnistaheim
samt'mans. Flokksvélin mun horfa uppá
það með vaxandi beiskju og örvæntingu,
hvernig áhrif hennar innan hreyfingar
heimskommúnismans þverra — og þá
jafnframt áhrif Sovétríkj anna — en
nýjar öldur endurskoðunarstefnunnar
dreifast um hreyfinguna. Tækniforkólf-
arnir sovézku eiga eftir að horfast í augu
við þá staðreynd, að undir forustu flokks-
peðanna (apparatsjík) verður Sovétríkj-
unum æ erfiðara að halda í við hina öru
tækniþróun í Vestur-Evrópu, að ekki sé
minnzt á Bandaríkin. Og ennfremur:
hvar er sá rússneskur hershöfðingi, sem
lýst geti ánægju sinni yfir hinni opin-
beru nærsýni varðandi vaxandi hættu
frá Kína, yfir gagnsleysi sovézkra vopna
í höndum Araba, og yfir illa dulbúinni
smáninni í Tékkóslóvakíu eftir „glæsilega
sigra sovézkra hersvelta" meðan innrásin
stóð yfir?
Valdataka hersins
Meðal sovézkra vísinda- og tæknisér-
fræðinga verður vart æ kröftugri andúð-
ar á kennisetningum og æ sterkari lýð-
ræðislegra tilhneiginga. Einn helzti for-
mælandi þessa hóps hefur verið hinn
kunni eðlisfræðingur Andreí Sakharov,
sem fyrir tveimur árum birti yfirlýsingu
sína, Andlegt frelsi í Sovétríkjunum og
friðsamleg sambúff. En meðal foringja í
hernum verður lögð æ ríkari áherzla á
þörfina á varðveizlu hins sovézka heims-
veldis og ríkjandi þjóðfélagskerfis. Mar-
skálkunum tókst að fá því framgengt fyr-
ir tveimur árum, að Ustinov varnarmála-
ráðherra, sem var ekki atvinnuhermaður,
sagði af sér, og í málgögnum hersins er
farið að brydda á kenningum um óháð
hlutverk hersins, sem brjóta í þverbág
við kenningar Leníns.
Undir forustu leiðtoga og hugmynda-
fræðinga, sem eru gersneyddir allri skap-
andi skynsemi, munu flokkspeðin ekki
geta komið í veg fyrir tilraunir hersins til
að „bjarga sósíalismanum". Og það sem
meira er, þessi peð eru í rauninni að búa
í haginn fyrir slikar tilraunir með sljórri
andúð sinni á lýðræði og eru reiðubúin að
ganga hernum á vald til að varðveita eig-
in forréttindi.
Hugmyndafræði Marx-Lenínismans
verður dauð i Sovétríkjunum árið 1984,
og flokkurinn verður ekki lengur til sem
slíkur eða þá hann verður í rúst. Hins-
vegar verða flokksvélin og leynilögreglan
komnar í hendur hersins. Yfirráð hers-
ins verða efld og opinberlega viðurkennd,
en áhrif „endurskoðunarsinna“ — þ. e.
a. s. nýrra lýðræðishugmynda — munu
magnast á öllum vígstöðvum. Á rústum
hugmyndafræði sem var svikin munu rísa
klofningshópar og sértrúarflokkar:
„hreinræktaðir" Leninistar, marxískir
„húmanistar" og marxískir stjórnleys-
ingjar. Það verður jafnvel komin til sög-
unnar ný tegund kommúnisma, innblásin
af grísk-orþódoxum trúarhugmyndum.
Kommúnistar í leppríkjunum munu
umbúðalaust heimta æ meira frelsi til
handa sjálfum sér og þjóðum sínum. En
í þessum löndum verður einnig tilhneig-
ing til herforingjaeinræðis; samt verða
það andspyrnuhreyfingarnar, hvort held-
ur þær verða sósíaldemókratískar eða
þjóðernislýðræðislegar, sem setja munu
mark sitt á opinbert líf og sjálfstæðis-
baráttuna. Skriffinnskuveldi hersins mun
gera Sovétríkin enn vanmáttugri en þau
eru nú . . . þannig að þau verða varla
mikil ógnun við heimsfriðinn. Satt að
segja verður pólitísk valdataka hersins
að miklu leyti afleiðing þess ástands sem
skapazt hefur í innanlandsmálum.
Ekki einungis skapandi menntamenn,
heldur einnig fjölmennir hópar rússnesku
þjóðarinnar munu gera sér ljóst, að ör-
lög Rússa velta ekki á einhverri upphaf-
inni og hugsæislegri framtíðarsýn, heldur
á raunhæfri framtíðarsýn. Hið eilífa
Rússland mun snúa sér að veraldlegri,
frjálslyndari og mannúðlegri háttum.
Þróunin í Kína
Við upphaf kínversku menningarbylt-
ingarinnar hélt ég um skeið, að við vær-
um vitni að atburði hliðstæðum „mögn-
un stéttabaráttunnar" hjá Stalín. Ég hef
síðan skipt um skoðun. Það er himinvíður
munur á Stalín fjórða áratugarins og
Maó sjöunda áratugarins. Hugmynda-
fræðilegu ofríki í Kína og Rússlandi,
persónudýrkun Stalíns og Maós verður
hvorki jafnað saman að því er varðar
inntak eða tilgang. Fyrir Stalín var hug-
myndafræðin umfram allt vopn í valda-
baráttunni; fyrir Maó hefur hún eigin
tilgang. Maó gerði sér Ijóst, að Kommún-
istaflokkur Kína var að breytast í for-
réttindastétt, og að sú þróun átti sér stað
með svipuðum hætti og hjá sovézku fyr-
irmyndinni. Maó átti ekki annars úr-
kosta en kveðja til æskulýð Kína í nafni
hugsjónarinnar og treysta á fulltingi
hersins, ekki sízt sökum þess að það er
herinn, en ekki flokkurinn, sem verið
hefur meginaflið í kínversku bylting-
unni.
Ekki leikur á tveim tungum, að Maó
hefur gert Kína að óháðu stórveldi, og
allt bendir til þess að hann muni bera
sigurorð af „raunsæismönnunum" í skrif-
finnskubákni flokksins. Þetta er þeim
mun sennilegra sem Kína hefur ekki
einsog stendur bolmagn til skjótrar iðn-
væðingar, og þessvegna er ekki hægt að
réttlæta tilvist skriffinnskubáknsins á
þeirri forsendu, að það gegni einhverju
„sögulegu hlutverki".
Annað tromp á hendi Maós er sú stað-
reynd, að nútímatækni gerir jafnvel van-
þróuðu ríki fært að framleiða kjarnorku-
vopn. Kína er enn í eðli sínu landbúnað-
arland, og af þeim sökum einum munu
Kínverjar um langa framtíð ekki geta
rekið útþenslustefnu, nema á kostnað
nánustu nágranna sinna. En þeir munu
samt ekki láta þvinga sig með kjarnorku-
ógnunum, að minnstakosti ekki um fyr-
irsjáanleg framtíð.
Afturámóti verður Maó að borga slgra
sína fullu verði. Þó í því verði felist ekki
frestun hins útópíska kommúnistaþjóð-
félags, sem hvorteðer mun taka margar
aldir að koma á laggirnar, að sögn hans
sjálfs, þá mun felast í því grundvöllun
annarskonar félagslegra tengsla en Maó
hefur séð fyrir sér. Eftir fráfall hans
mun einnig Kína verða að þola hug-
myndafræðilegar raunir og átök komm-
únismans. Vafalaust koma þau átök í veg
fyrir, að skriffinnar flokksins festist í
sessi. Jafnframt munu hefðbundnar og
svæðisbundnar tilhneigingar segja til sín.
Herinn og skriffinnskubákn ríkisins verða
mikilvægustu pólitísku aðilarnir. Kína
mun í eitt skipti fyrir öll glata tækifær-
inu til að verða heimkynni heimskomm-
únismans.
Ég held ekki að sporgöngumenn Maós
útrými Maó-dýrkuninni á sama hátt og
eftirmenn Stalíns fóru að ráði sínu. Alveg
einsog gerðist með Lenín í Rússlandi,
væri hægt að gera Maó að helgisagna-
persónu, vegna þess að alræði hans hef-
ur verið miklu ópersónulegra en alræði
Stalíns, og eins vegna hins að fræði hans
hafa átt mestan þátt í að sameina Kína
og veita því fulla sjálfstjórn. Hlutverk
Kína í heimsmálunum vex, en þráttfyrir
siðferðilega þætti sína, á kínversk hug-
myndafræði litla möguleika á að breiðast
útfyrir þau lönd sem venjulega hafa lotið
áhrifavaldi Kína.
Þó ekki verði neinn skortur á hug-
myndafræðikerfum í heiminum árið 1984,
verður eina hugmyndakerfið sem hefur
alheimsþýðingu — Marx-Lenínisminn —
boðað af litlum sértrúarflokkum, sem
verða eins meinlausir og til dæmis
Trotskistar og Hippar eru nú.
En undanhald hugmyndakerfanna fel-
ur ekki í sér endalok hinna útópísku
draumsýna. Þessu tvennu má ekki rugla
saman, endaþótt hver hugmyndafræði
hafi að vissu marki í sér fólginn útópísk-
an hugsunarhátt, vegna þess að það eru
draumsýnirnar sem Ijá baráttunni fyrir
hamingju manna og þjóða orku og anda.
Nýjar útópíur verða upphugsaðar, inn-
blásnar alheimskraftinum sem í mann-
inum býr. 4
35