Samvinnan - 01.06.1971, Page 36

Arnold Toynbee:
Kvnlífsbvltingin
Það er engin ný bóla að kynlífið sé
eitt af helztu umhugsunarefnum manns-
ins. Allt frá þvi sögur hófust hefur óræði
mannlegs eðlis gert vandamál kynlífsins
ákaflega erfið úrlausnar. Annarsvegar
erum við ofurseld kynhvötum og líkams-
hneigðum einsog allar skepnur; hinsveg-
ar hefur líf okkar ákveðinn andlegan
þátt, og þarfir hans eru ósamrýmanlegar
taumlausri fullnægingu hvatanna.
Spennan sem skapast af þessum tveimur
þáttum í eðli okkar er þeim mun meiri
sem kynlíf okkar stjórnast ekki af náttúr-
legri hrynjandi einsog hjá flestum öðrum
spendýrum. Hjá þeim er kvendýrið ein-
ungis kynferðislega virkt á tilteknum,
skýrt afmörkuðum skeiðum, þar sem
kvenmaðurinn er afturámóti sívirkur
kynferðislega. Þetta er önnur ástæða
þess, að maðurinn verður ævinlega til
þess knúinn að hafa eins góða stjórn á
kynlífi sínu og honum framast er unnt.
Mér virðist það vera svo, að bæði karl-
ar og konur verði vansæl þar sem sam-
band kynjanna lýtur ekki ákveðnum regl-
um. Þessar reglur geta verið ákaflega
fjölbreyttar, þannig að hjónaband getur
ýmist verið byggt á einkvæni, fjölkvæni
eða fjölveri. Meginatriðið er jafnan að
reglurnar séu fyrir hendi — ekki einung-
is vegna fullorðna fólksins, heldur einnig
og einkanlega vegna barnanna. Alkunna
er, að ein orsök vanstillingarinnar i hátt-
erni verulegs hluta nútímaæskufólks er
andrúmsloft öryggisleysis sem það hef-
ur alizt upp í vegna miskliðar foreldra.
í sálfræðilegum skilningi getur þetta haft
hræðilegar afleiðingar, og börnin eiga á
hættu að búa að þessari gertæku reynslu
alla ævi. Af þessum sökum hafa öll
mannleg samfélög talið nauðsynlegt að
setja reglur um samskipti kynjanna. En
þareð hvatir okkar eru ákaflega mátt-
ugar, hefur reglunum aldrei verið fylgt
útí æsar, og afleiðingin hefur orðið stór
skammtur af hræsni. Það er aldrei fær
leið að dæma raunverulegt eðli og ástand
kynferðislegra samskipta á grundvelli
opinberra hegðunarreglna; menn verða
alltaf að leitast við að koma auga á það
sem gerist í raunveruleikanum.
Á 19. öld var til dæmis opinbert kyn-
ferðislegt siðgæði mjög strangt i engil-
saxneskum löndum og í Frakklandi, þó í
minna mæli væri. En í reyndinni voru
hinar opinberu siðgæðisreglur einatt að
engu hafðar, og mótsögnin milli kenn-
ingar og framkvæmdar hafði um það er
lauk mjög svo siðspillandi áhrif. Frá
þessu sjónarmiði held ég, að hreyfing
samtímans í átt til aukins frjálsræðis í
kynferðismálum sé, að minnstakosti sum-
part, heilnæmt andóf gegn hræsni Vikt-
oríuskeiðsins. Það sem ungt fólk nútím-
ans er að segja er í rauninni ekki annað
en þetta: „Forverar okkar voru alls ekki
betri en við, en þeir létust vera það. Við
erum ekki með nein látalæti; við gerum
fyrir opnum tjöldum það sem þeir gerðu
í laumi.“
En það er neikvæð hlið á þessari upp-
reisn. Þegar öll kurl koma til grafar, er
ekki aðeins verið að hafna hræsninni,
heldur öllum reglum um kynferðislíf okk-
ar. Ég held jafnvel, að uppreisnin gegn
hræsninni geti orðið átylla uppreisnar
gegn hverskonar reglum sem fela í sér
kröfur um sjálfsstjórn. Og ef við segjum
skilið við allar hömlur, þá hættum yið í
raun réttri að vera menn, án þess þó að
verða aftur saklausar skepnur. Við verð-
um í staðinn ófreskjur,' hvorki fullkom-
lega mennsk né dýrsleg. Aðrar hörmu-
legar afleiðingar felast í því, að allar
öfgar i eina átt kalla fyrr eða síðar á
öfgar í gagnstæða átt. Ef við hugsum til
sögulegra fordæma ástandsins sem nú
rikir, koma tvö dæmi úr brezkri sögu
strax í hugann: endurreisnarskeið Karls
II, þegar hóflaust siðgæðislegt frelsi var
andóf gegn púrítönsku alræði Crom-
wells; og siðgæðisleg lausung ríkisráðs-
tímabilsins (Georg IV), sem er skýringin
á viðbrögðum Viktoríuskeiðsins næst á
eftir.
Söguleg fordæmi
Sé horft útfyrir sögu Englands, verður
trauðla hjá því komizt að bera samtím-
ann saman við rómverska keisaratímann.
Ekki þarf annað en lesa bréf Páls postula
og sjá vandræði hans með fólk sem hafði
nýlega snúizt til gyðingatrúar, einkanlega
í Kórintuborg, til að fá ofurlitla hug-
mynd um það frjálsræði í kynferðismál-
um sem ríkti i grísk-rómverska heiminum
við upphaf kristins tímatals. Páll postuli
hafði fyrir sér hina gyðinglegu hugsjón
um stöðuglyndi i hjónabandi, og í því
efni dáist ég mjög að gyðingum. Ég hygg,
að ákaflega máttug fjölskyldukennd
þeirra, umhyggja þeirra fyrir afkvæmum
sínum, sem er gegnsýrð einskonar fórn-
aranda, sé ein af orsökum farsældar
þeirra, ekki einungis á dögum rómverska
heimsveldisins, heldur einnig á seinni
tímum.
Kristin trú hefur hinsvegar gengið
miklu lengra en gyðingdómur í áttina til
meinlætalifnaðar sem er i eðli sínu
ónáttúrlegur. Vegna kynferðislegrar laus-
ungar sem ríkti meðal þeirra, er i önd-
verðu tóku kristna trú, hefur verið lögð
rik áherzla á kynferðislegt skírlífi, með
þeim afleiðingum að siðgæði hefur verið
ruglað saman við kynferðislegt siðgæði.
Þessvegna var tilhneiging til að líta svo
á, að ef hegðun í kynferðismálum var
samkvæm viðteknum reglum, þá væri
allt í stakasta lagi, endaþótt menn kynnu
að hegða sér ákaflega illa í öðrum efn-
36