Fréttablaðið - 22.08.2009, Blaðsíða 18

18 22. ágúst 2009 LAUGARDAGUR
UMRÆÐAN
Vilhjálmur Þ. Vilhjálms-
son
Á undanförnum mánuð-um hafa nokkrir aðil-
ar séð ástæðu til að draga
REI-málið svonefnda aftur
fram í dagsljósið. Þetta
hefur verið gert í tvenns
konar tilgangi:
Stjórnmálafræðingur og frétta-
menn sáu ástæðu til þess fyrir
kosningar að velta fyrir sér hugs-
anlegum tengslum milli fjárstyrks
FL til Sjálfstæðisflokksins í árs-
lok 2006, og fyrirhugaðs samruna
Geysis Green Energy og Reykja-
vík Energy Invest, haustið 2007.
Aðrir spekingar hafa svo verið
að rifja upp REI-málið í þeim aug-
ljósa tilgangi að viðhalda og skerpa
á þeirri fjölmiðlagoðsögn að fyrir-
hugaður samruni áður nefndra
fyrirtækja, haustið 2007, hafi verið
hneyksli, og jafnvel mjög alvarleg
mistök. Engan þátt átti þó sam-
runi REI og Geysir Green Energy
í bankahruninu ári síðar. En ein-
hverjir fjölmiðlamenn kusu að
reyna að tengja það saman.
Í smiðju áróðursmeistara
Í stað þess að vinda sér í það að
reyna að sanna eða afsanna sam-
særiskenningu um mútur, létu
fjölmiðlar sér lynda að velta þeim
möguleika á milli sín í eina viku
eða svo, örfáum dögum fyrir síð-
ustu alþingiskosningar. Þetta er
eitt af mörgum – og sífellt fleiri
– dæmum þess, hvernig sumir
íslenskir fjölmiðlar virðast líta
m.a. á það sem meginhlutverk sitt
að hafa skoðanamyndandi áhrif á
almenning – oft með dylgjum og
almennum vangaveltum – í stað
þess að leggja fyrst og fremst
áherslu á að upplýsa og flytja frétt-
ir af mikilvægum málefnum. Er
þessi innrætingarárátta ef til vill
skýringin á þverrandi trausti sem
almenningur ber til íslenskra fjöl-
miðla eins og fram hefur komið í
skoðanakönnunum?
Um vangaveltur hinna speking-
anna er þess að geta að þar hefur
ekkert nýtt verið dregið fram og
hvergi bólar á röksemdum. Þvert á
móti eru rifjaðar upp gamlar rang-
færslur og hamrað á gildishlöðnum
hugtökum á borð við REI-hneyksl-
ið, í trausti þess að almenningur
trúi því á endanum sem hann heyr-
ir nógu oft endurtekið. Og þá eru
óupptaldar dylgjurnar, almenn-
ar vangaveltur í fjölmiðlum sem
staðhæfa ekkert, en snúast um það
eitt að tengja menn og málefni við
neikvæða, gildishlaðna umfjöllun.
Þetta heitir rógburður á kjarnyrtu,
íslensku máli.
Leiðaraspeki Morgunblaðsins
Í leiðara Morgunblaðsins þann 30.
mars sl. er lýst sérstakri ánægju
með orkuútrás Enex og Geysir
Green Energy. Með hliðsjón af því
hefði leiðarahöfundur mátt hafa í
huga að Orkuveitan, Landsvirkjun
og Geysir Green Energy, voru á
sínum tíma aðaleigendur Enex, og
að Geysir Green Energy og nokk-
ur önnur fyrirtæki stóðu, ásamt
Orkuveitunni, að stofnun sameig-
inlegs fyrirtækis sem skyldi hasla
sér völl á sviði orkuframkvæmda
erlendis.
En í sama leiðara víkur höfund-
ur að REI-málinu, og þá er talað
um „REI hneykslið, þar sem fólk
fékk á tilfinninguna að gráðugustu
útrásarvíkingarnir væru að reyna
að læsa klónum í eigur almenn-
ings“.
Hér er lifandi komin sú fjöl-
miðlaumfjöllun sem ekkert rök-
styður og ekkert staðfestir, en
hefur þann eina tilgang, að við-
halda rangfærslum og fordómum.
Eins og fyrri daginn er talað um
REI-hneykslið án nokkurs rök-
stuðnings. Síðan kemur fullyrð-
ing um það hvað „fólk fékk á til-
finninguna“ – eins og það komi
REI-málinu eitthvað við. Og þegar
leiðarahöfundurinn hefur falið
sig á bak við „tilfinningar fólks“
er óhætt að draga upp ískyggi-
lega, gildishlaðna mynd þar sem
„gráðugustu úrrásarvíkingarnir
[...] reyna að læsa klónum í eigur
almennings“. Hinu pólitíska mark-
miði hefur verið náð, að
viðhalda rangfærslum og
fordómum um REI-málið,
án þess að rökstyðja, upp-
lýsa eða sanna nokkurn
skapaðan hlut.
Aðrir REI-spekingar
hafa svo verið ögn hug-
rakkari og herskárri. Þeir
hafa hamrað á fyrirhug-
aðri „sölu á hluta eigna
Orkuveitu Reykjavík-
ur“ og „afsali auðlinda Orkuveitu
Reykjavíkur“. Í slíkum málflutn-
ingi er alltént eitthvað staðhæft þó
staðhæfingarnar séu alrangar og
hvergi bóli á minnstu viðleitni til
að rökstyðja þær.
Mútukenningu hafnað
Vegna ummæla Svandísar Svav-
arsdóttur, borgarfulltrúa og núver-
andi umhverfisráðherra, í aðdrag-
anda þingkosninganna apríl sl.
um fjárhagsstuðning FL til Sjálf-
stæðisflokksins í árslok 2006 og
umfjöllunar um hugsanleg tengsl
þess styrks við fyrirhugaða sam-
einingu REI og Geysis Green
Energy í borgarstjóratíð minni í
október 2007, tel ég rétt að taka
fram eftirfarandi:
1. Ég hef aldrei setið í fjáröfl-
unarnefnd Sjálfstæðisflokks-
ins og aldrei komið að fjáröfl-
un fyrir Sjálfstæðisflokkinn.
Aldrei verið beðinn um það og
aldrei sóst eftir því.
2. Ég hafði ekki minnsta hug-
boð um þann styrk sem hér um
ræðir fyrr en ég heyrði hans
getið í fréttum í aprílmánuði sl.
3. Í tilefni af fjölmiðlaumfjöll-
um um hugsanleg tengsl milli
styrksins og fyrirhugaðrar
sameiningar REI og Geys-
is Green Energy, rúmum níu
mánuðum síðar, fór ég þess á
leit í aprílmánuði sl. við Innri
endurskoðun Reykjavíkur-
borgar, að hún rannsakaði
embættisverk mín er lúta að
fyrrnefndri og fyrirhugaðri
sameiningu, vegna aðdróttana
um hugsanleg tengsl mín. Innri
endurskoðun taldi ekki ástæðu
til að fara yfir málið þar sem
ekkert nýtt lægi fyrir í málinu
og vísaði í því sambandi m.a. til
niðurstöðu stýrihóps borgar-
ráðs um REI-málið.
4. Hugmyndir um sameiningu
REI og Geysis Green Energy
voru ekki viðraðar við mig
fyrr en á seinni helmingi árs-
ins 2007.
5. Til eru skjalfastar heimildir
fyrir því að í júní 2007 beitti
ég mér eindregið gegn þeim
áformum að Geysir Green
Energy tækist að eignast allt
að 70% í Hitaveitu Suðurnesja.
Þá hafði verið ákveðið af hálfu
ríkisstjórnarinnar, að íslensk
orkufyrirtæki fengju ekki að
bjóða í hlut ríkisins í Hita-
veitu Suðurnesja. Geysir Green
Energy eignaðist að lokum 30%
í fyrirtækinu. Það gerðist ekki
vegna minnar viðleitni, heldur
þrátt fyrir hana.
Öll framangreind atriði lágu
ljós fyrir af minni hálfu þá apríl-
daga fyrir kosningar sem nokkr-
ir af helstu fjölmiðlum landsins
töngluðust á mútukenningunni,
dag eftir dag, þar sem ég hefði þá
átt að fara með eitt hlutverkið. En
þrátt fyrir alla þá „umfjöllun“ sá
aðeins einn fréttamaður ástæðu til
að hafa samband við mig, frétta-
maður hjá RÚV. Hann gætti þess
auðvitað að hafa ekki eftir mér það
sem mestu máli skipti og getið er
hér að framan, enda líklegt að það
hefði dregið úr tortryggninni.
2. Mannauður myndast
Allt frá því að íslenskir verk-
fræðingar fóru fyrst að huga að
þeim möguleika að nýta jarð-
varma til húshitunar, hefur safn-
ast saman sífellt verðmætari sér-
þekking á þessu sviði hér á landi.
Á kreppuárunum á fjórða áratugn-
um bjuggu landsmenn við dáðlausa
vinstri stjórn sem kenndi sig við
„vinnandi stéttir“ en hafði ekki
önnur úrræði en innflutnings-
höft, skammtanir, ríkiseinokun
og ranga gengisskráningu.
Á sama tíma nutu Reykvíking-
ar hins vegar góðs af samhentri,
framtaksamri og framfarasinn-
aðri bæjarstjórn sjálfstæðismanna
sem réðst í fyrstu stórvirkjun-
ina hér á landi, Ljósafossvirkj-
un í Sogi, sem opnuð var haustið
1937. Framkvæmdir við virkjun-
ina höfðu kallað á fjölda starfa í
atvinnuleysinu og rafmagnsverð í
Reykjavík varð nú einungis þriðj-
ungur af því sem áður hafði verið.
Sú staðreynd örvaði mjög atvinnu-
lífið í bænum, skipti út kolaelda-
vélum fyrir rafmagnsvélar, dró
úr kostnaðarsömum kolainnflutn-
ingi og útrýmdi á endanum reyk-
mengun sem oft var umtalsverð í
Reykjavík.
Þegar Ljósafossstöðin var komin
í gagnið, í miðri kreppunni, sneru
bæjaryfirvöld sér strax að fjár-
mögnun næstu stórframkvæmda.
Borgarstjórinn, Pétur Halldórs-
son, leitaði hófanna hjá þekktu,
bresku fjármálafyrirtæki um lán
til að hefja framkvæmdir við Hita-
veitu Reykjavíkur, fyrstu almenn-
ingshitaveitu í heiminum. Bretarn-
ir báðu um öll verkfræðileg gögn
og mælingar vegna þessara furðu-
framkvæmda og létu meta íslensku
áætlunina hjá virtri, breskri verk-
fræði- og ráðgjafarstofu. Nið-
urstaðan úr því mati varð sú að
framkvæmdin var talin arðbær
og lánshæf og lokið var lofsorði á
vinnu, mælingar, útreikninga og
áætlanir íslensku verkfræðing-
anna.
Okkar eigin saga er oft býsna
lærdómsrík. Allt frá þessum tíma,
eða í rúm sjötíu ár, hefur verðmæt
sérþekking Hitaveitu Reykjavík-
ur og síðar Orkuveitu Reykjavík-
ur vaxið jafnt og þétt. Þar munar
ekki minnst um kaupin á Nesjavöll-
um og þær djúpboranir eftir heitu
vatni sem hófust í kjölfarið.
Við höfum viljað framfleyta okkar
þekkingu
Vegna þeirrar sérþekkingar sem
Hitaveitan og síðan Orkuveitan
hafa búið yfir, hafa þessi fyrir-
tæki komið að ýmsum verkefnum
á erlendri grund um langt árabil
– ýmist að ráðgjöf eða með beinni
þátttöku í framkvæmdum. Þessi
umsvif hafa gefið af sér mismiklar
og því miður oft óverulegar tekj-
ur, ef nokkrar. Í flestum tilfellum
hafa þau verið áhættufjárfesting
og oftast haft kostnað í för með
sér. Ekki er rétt að útiloka sóknar-
færi á þessum vettvangi en á hinn
bóginn er ljóst að möguleikarn-
ir eru takamarkaðir. Verðmæta-
og atvinnusköpun á þessu sviði
á alþjóðlegum vettvangi er samt
mikil og spennandi og fer augljós-
lega ört vaxandi.
Íslensk þekking á sviði vist-
vænnar orkunýtingar er því
engin nýlunda. Það er heldur engin
nýlunda að Hitaveitan og síðan
Orkuveitan hafi starfað á erlend-
um vettvangi í samvinnu við önnur
íslensk fyrirtæki, oft einkafyrir-
tæki, svo sem verkfræðistofur,
verktakafyrirtæki og ráðgjafar-
fyrirtæki. Sú var t.d. tíðin að Hita-
veita Reykjavíkur var aðili að fyr-
irtækinu Orknir hf. sem var í eigu
ýmissa aðila og vann að vistvænni
orkunýtingu á erlendri grund um
árabil.
Orkuveita Reykjavíkur varð
síðan einn af stofnendum Enex
hf., árið 1997, sem var sameigin-
legt útrásarfyrirtæki orkufyrir-
tækja, verkfræðistofa og fjár-
festa. Sú ráðstöfun vakti á sínum
tíma hverfandi athygli fjölmiðla og
fráleitt slíkt fjölmiðlafár sem REI-
málið tíu árum síðar. Enex sinnti
fyrst og fremst verkefnum í Evr-
ópu og Kína.
Seint á árinu 2006 stofnuðu
Glitnir og íslenskir einkaaðilar
orkuverktakafyrirtækið Geys-
ir Green Energy. Þetta nýja fyr-
irtæki hafði uppi stór áform, hóf
fljótlega að ásælast hluti í Enex
og varð á skömmum tíma stærsti
eigandi fyrirtækisins, keypti m.a.
24% hlut Landsvirkjunar í fyrir-
tækinu,
Þann 25. janúar 2007 samþykkti
stjórn Orkuveitu Reykjavíkur
samhljóða á fundi sínum, að fela
forstjóra Orkuveitunnar og fram-
kvæmdastjóra lögfræðisviðs fyr-
irtækisins að vinna tillögur til
stefnumótunar, um það hvernig
Orkuveita Reykjavíkur kæmi að
miðlun íslenskrar þekkingar varð-
andi endurnýjanlega orku í fram-
tíðinni, bæði hérlendis og erlend-
is.
Grunnhugmyndin með stofnun REI
Þrátt fyrir aðkomu embættis-
manna að þessari stefnumótun
átti hún sín pólitísku markmið sem
rædd höfðu verið í stjórninni. Þau
voru einkum eftirfarandi:
1. Að nýta sem best þá miklu og
sívaxandi sérfræðiþekkingu á
sviði vistvænnar orkunýting-
ar sem Orkuveitan býr yfir, og
sem síaukin eftirspurn er eftir
víða um heim – Orkuveitunni
og borgarbúum til hagsbóta.
2. Að gera skýran greinar-
mun á og aðskilja Orkuveitu
Reykjavíkur sem veitustofn-
un í almannaeigu, frá öðrum
óhefðbundnari verkefnum, s.s.
áhættuverkefnum á erlendri
grund.
3. Að firra Orkuveituna ábyrgð
og áhættu með því að koma
þeim umsvifum og verkefnum
sem ekki heyra undir grunn-
starfsemi Orkuveitunnar í sér-
stakt félag með takmarkaðri
ábyrgð.
Allir þeir stjórnmálamenn og
embættismenn sem að málinu
komu töldu að með þessum mark-
miðum væri með ábyrgum hætti
verið að slá skjaldborg um Orku-
veituna sem mikilvæga þjónustu-
stofnun í almenningseigu. Þau
umsvif á erlendri grund sem fyr-
irtækið hafði áður komið að fengju
jafnframt eðlilegri starfsskil-
yrði á alþjóðlegum markaði, óháð
rekstri og eignum tengdum grunn-
starfsemi Orkuveitunnar. Enginn
borgarfulltrúi sá ástæðu til að and-
mæla þessum markmiðum.
REI stofnað
Á stjórnarfundi Orkuveitunnar
7. mars 2007 var samþykkt með
öllum greiddum atkvæðum (ein
hjáseta) að stofna hlutafélagið
Reykjavík Energy Invest, til að
halda utan um og annast verkefni
Orkuveitunnar á erlendri grund.
Jafnframt var samþykkt að félagið
hefði sérstakan fjárhag og stjórn.
Til félagsins var lagt hlutafé Orku-
veitunnar í Enex og Enex Kína
sem og verkefni sem Orkuveitan
stóð að erlendis. Þá var samþykkt
að Orkuveitan legði auk þess til
hlutafé, allt að tveimur milljörðum
króna, er nýta skyldi til þátttöku í
verkefnum með öðrum aðilum sem
leggja til tækniþekkingu erlendis,
og til fjárfestinga í erlendum, vist-
vænum orkufyrirtækjum.
Með stofnun REI var nú loku
fyrir það skotið að Orkuveitan tæki
lengur beinan þátt í útrásarverk-
efnum sem oft geta verið áhættu-
söm. Orkuveitan var þar með firrt
þeirri áhættu og ábyrgð sem slík-
um verkefnum fylgir og henni ein-
göngu ætlað að sinna hefðbundinni
grunnþjónustu við almenning.
Þá er athyglisvert að í stofnsam-
þykktinni frá 7. mars er strax gert
ráð fyrir að REI vinni að verkefn-
um í samvinnu við önnur fyrirtæki
enda var töluverður hluti hluta-
fjárins bundinn í öðrum félögum.
Þá var sjóður félagsins einn og sér
ekki til stórra fjárfestinga.
Fyrirhuguð sameining REI og Geys-
is Green Energy
Eins og fram kom hér að framan
voru hugmyndir um sameiningu
REI og Geysis Green Energy ekki
viðraðar við mig fyrr en komið var
fram yfir mitt ár 2007. Forsvars-
menn félaganna hittust 20. sept-
ember 2007 og ræddu hugsanlega
sameiningu. Þeir sem að málinu
komu töldu einsýnt að slík sam-
eining væri í fullu samræmi við
stofnsamþykktir stjórnar Orku-
veitunnar frá 7. mars. Ákveð-
ið var að halda ferlinu áfram og
stjórnarformenn félaganna leiddu
viðræður sem lögðu grunn að þeim
þáttum er lutu að verðmætamati
félaganna og hlutafjáraukningu.
Eins og alþjóð veit gekk samein-
ingin ekki eftir og stjórn og eig-
endafundur Orkuveitunnar ákvað
síðan að afturkalla allar ákvarð-
anir er lutu að fyrirhugaðri sam-
einingu.
Nokkrar lífseigar rangfærslur
Það er óvinnandi verk að elta ólar
við allar þær rangfærslur sem
boðið hefur verið upp á í REI-mál-
inu. Í „upprifjunum“ þessa máls
undanfarna mánuði hefur þó helst
borið á fullyrðingum um það að
REI væri örugglega orðið gjald-
þrota núna með tilheyrandi fjár-
hagstjóni fyrir Orkuveituna, enda
séu gamli Glitnir og FL Group,
sem stóðu að mestu á bak við Geys-
ir Green Energy, að mestu horfin
af sjónarsviðinu. GGE virðist þó
enn lifa þokkalegu lífi í dag eins
og fréttir bera með sér. Hluti OR
Þegar rykið sest – kjarni REI-málsins
VILHJÁLMUR Þ.
VILHJÁLMSSON
ÞINGAÐ UM REI Borgarstjórnarhópur Sjálfstæðisflokksins útskýrir sína hlið á REI-málinu á blaðamannafundi. Hart var deilt um
málið. FRÉTTABLAÐIÐ/GVA