Andvari - 01.01.1987, Blaðsíða 18

16
INGVAR GÍSLASON
ANDVARI
Ritstörf og rœðumennska
Ef litið er á ritaskrá Ólafs Jóhannessonar í Ólafsbók eru þar taldar
upp helstu greinar, ritgerðir, bækur og ritlingar, sem eftir hann liggja.
Eru titlar á ritaskrá nokkuð yfir 80 talsins, en lengd ritverkanna að
sjálfsögðu afar mismunandi, enda þarna um að ræða venjulegar blaða-
greinar um ýmis efni, tímaritsgreinar, kennslubækur og aðrar fræði-
bækur. Ritverk Ólafs fjalla að séð verður nær eingöngu um þjóðfé-
lagsmál og lögfræðileg efni. Ólafur hefur ekki stundað eiginlega sagn-
fræði að því er virðist framar því sem tilheyrði lögfræðiritum hans
beinlínis, en þar bregður sagnfræðilegri upprifjun og athugun að
sjálfsögðu fyrir. Ritgerð hans um búfjármörk hefur þar að vísu
sérstöðu (Úlfljótur 1962). Sú ritgerð er að verulegu leyti sagnfræðilegs
eðlis. Þaðan af síður er vitað til að Ólafur hafi ritað um fagurbók-
menntir. Sem rithöfundur og greinasmiður hefur Ólafur yfirleitt haldið
sér innan marka fræðigreinar sinnar, þjóðmálaáhuga síns og stjórn-
málaafskipta. Það er hins vegar athyglisvert, ef ritaskráin er lesin,
hversu fáar eiginlegar stjórnmálagreinar eru taldar þar upp. Er annað
tveggja að ekki hafi verið hirt um að safna blaðagreinum hans saman
eða benda á hvar þær er að finna, eða hitt að þær séu í rauninni mjög
fáar. Vel má vera að svo sé. Þótt Ólafur væri alþingismaður, ráðherra
og flokksforingi um langt skeið, þá er ekki þar með sagt að hann hafi
notað eða þurft að nota frumsamdar blaðagreinar til að vekja athygli á
verkum sínum eða áhugamálum. Lengst af er stöðu hans sem stjórn-
málamanns svo háttað að allt sem hann hefur markvert að segja um
stjórnmál kemur fram í þingræðum, ræðum á öðrum vettvangi eða
viðtölum við fréttamenn, oftast að frumkvæði þeirra sjálfra. Þessi
aðstaða var fyrst og fremst augljós þau ár sem hann var ráðherra og
reyndar strax eftir að hann varð formaður Framsóknarflokksins 1968.
Þegar rætt er um ritstörf Ólafs er því vel við hæfi að geta hans sem
ræðumanns. Ræðumennska er að vísu ekki hreinræktuð bókmennta-
grein, þótt orðlist sé, en þar er stundum mjótt á munum og verður
trauðla á milli greint. A.m.k. er erfitt að að afneita margri ræðunni sem
bókmenntaverki, ef hún er birt á prenti og fer vel á bók eða ef ræða er
samin fyrirfram af listfengi og lesin orðrétt af blöðum eins og hvert
annað ritað mál og lestrarefni. Ólafi Jóhannessyni var leikur einn að
semja góðar ræður, rita þær upp og flytja þær af blöðum. Þannig urðu
margar ræður hans til, t.d. hátíðarræður og sumar þingræður. En hinu