Andvari - 01.01.1987, Side 129

ANDVARI
LÍFERNISLIST OG LÍTIÐ EITT FLEIRA
127
Mér virðist a.m.k. að í Einlyndi og marglyndi séu allnokkrir þverbrestir
sem ég skil best með ofangreindum hætti.
Um þriðja annmarka Einlyndis og marglyndis ætla ég að vera stuttorður.
Sigurður virðist hafa ætlað sér fernt með rannsókn sinni: 1) að setja fram
sálfræðikenningu, 2) gerast talsmaður vissra siðferðilegra sjónarmiða, 3)
gera grein fyrir eins konar lífsstefnu eða leggja grunn að „lífemislist“ og 4)
útlista list- og lífsgildi bókmennta. Öll þessi fjögur markmið ætlaði hann sér
að fella saman í eina heild. Verkefnið var sannarlega engin smásmíði, enda
lætur Sigurður oftar en einu sinni í ljós vafa um að hin tilætlaða samhæfing
muni takast. Enda þótt líklegt sé að Sigurði hafi tekist að spinna þræðina
betur saman þegar hann flutti fyrirlestrana heldur en fram kemur í bókinni,
hygg ég að fullyrða megi að hann hafi ekki náð þessu metnaðarfulla marki,
enda varla við því að búast.
Enda þótt ég sé þeirrar skoðunar, eins og fram hefur komið, að Einlyndi og
marglyndi sé allmjög gölluð bók, má samt ekki láta sér sjást yfir þá kosti sem
hún er gædd.
Ritleikni Sigurðar Nordals verður einungis metin af þeim hlutum bókar-
innar sem virðast vera nokkurn veginn fullsamdir. Þar leynir stílsnillingurinn
sér ekki, enda þótt herslumun vanti að stíllinn sé eins blæfagur og hnökralaus
og hann varð síðar. En það sem þar kann á að vanta er stundum bætt upp með
meira fjöri, hraða og hnitmiðun. Á stöku stað sleppir Sigurður fram af sér
beislinu, svo að andríki hans og hugardýpt fær að njóta sín. Á þeim sprettum
er gaman að fylgja honum. Er nokkuð ljóst að það efni sem frá Sigurði
sjálfum er komið er betur framreitt en þegar hann fer í smiðju til annarra
vísdóms- og fræðimanna og endursegir skrif þeirra.
Enda þótt Sigurður sé ekki nema rúmlega þrítugur þegar hann ritar þessa
fyrirlestra og hann hafi dvalist erlendis meira en áratug, er honum íslenskur
veruleiki bæði í lífi og list svo nálægur og handgenginn að hann á ekki í
neinum vandræðum með að flétta hann inn í frásögn sína og gæða hana lífi.
Fjölmörg eru dæmin úr íslenskum bókmenntum, fornum og nýjum, og lík-
ingarnar af lífsháttum íslendinga og störfum. Það er vissulega ekki heiglum
hent að fjalla þannig um efni, sem er í rauninni íslenskum veruleika fjarlægt
og sáralítið hafði verið skrifað um á íslensku. Mikill fjöldi nýyrða er í þessari
bók og líklegt að flest þeirra séu frá Sigurði komin. Gríp ég niður af handahófi
°g nefni nokkur þeirra. Fyrst eru auðvitað grunnhugtökin einlyndi og marg-
íyndi, hjarðeðli, röklæting, formorka, nýfýsi, nýgæði, þrástöðvar, aflátungur,
álpcing, áþekni, velferðarþrá, unaðgjarn, mundangsþröskuldur, viðtækur,
leikhyggja, dáleysi, kjörsýni.
Þegar Sigurður Nordal flutti fyrirlestra sína hafði sárafátt verið ritað á
íslensku um sálarfræði og heimspeki. Allar bækur sem hann las og studdist