Andvari - 01.01.1987, Side 141

ANDVARI
UM HEIMSÁDEILU OG STRÁKSSKAP
139
heiminum og sú hlið sem honum var mest alvara með á þeim árum: mynd
snillingsins. En snillingurinn hafði ekki þol til að leika það hlutverk allan
daginn, vera sú persóna (persóna þýðir víst gríma); hann gat ekki setið á strák
sínum, og prakkarinn varð líka að fá að láta til sín taka, prakkarinn af
baksíðunni. Málið er vitaskuld ekki svo einfalt að Vefarinn mikli hafi verið
eintóm alvara og blaðagreinarnar eintómur stráksskapur. Það er víða
lífsgleði og prakkaraskapur í stíl og rithætti Vefarans, jafnvel þegar skáldinu
og Steini Elliða er mikil alvara, og það býr alvarleg hugsun undir stráksskap
blaðagreinanna.
A þeim árum sem blaðagreinarnar í þessari bók voru að koma út urðu
Islendingar í fyrsta sinn hundrað þúsund, og af þeim íslendingum sem þá voru
farnir að skynja dálítið af heiminum í kringum sig, eru líklega ekki margar
þúsundir eftir, meðal þeirra nærri 250 þúsunda sem nú teljast íslendingar.
Það er því engin furða þótt ungu fólki, sem hrífst af verkum Halldórs Laxness,
finnist þörf á að grafast fyrir um fortíð þessa manns og kynna sér fleira en
skáldverk hans í von um að geta skilið þau betur með því að setja þau í
samband við þann heim sem mótaði Halldór, og sem hann brást við og
ávarpaði. Þetta er aðaltilefni bókar Árna Sigurjónssonar, sem Vaka-Helga-
fell hefur einnig gefið út: Laxness og þjóðlífið. Bókmenntir og bókmennta-
kenningar á árunum milli stríða (Reykjavík 1986). Sérstakan þátt í ævi
Halldórs tekur Sigurður Hróarsson til athugunar í bókinni Eina jörð veit ég
eystra. Halldór Laxness og Sovétríkin (Reykjavík 1986), sem Almenna
bókafélagið gefur út. Það er freistandi að fletta þessum þrem bókum saman
°8 hyggja að því hvernig alvara og gaman hins unga Halldórs horfir við
alvörugefnum ungum mönnum.
II
Greinamar í þessu nýja ritgerðasafni Halldórs birtust í blöðum á árunum
1922 til 1930, og bókin er að því leyti réttnefnd að þær fjalla um menningar-
ástand eða víkja að því á einhvern hátt. „Úr drögum til Gröndalsstúdíu"
fjallar að vísu um afmarkað efni, en greinin er ágæt heimild um það hvemig
Halldór veltir fyrir sér stöðu og hlutskipti fjölgáfaðs íslendings sem um sinn
gekk á hönd kaþólsku kirkjunni: trúskiptabróður á þeim tíma sem hann
sjálfur var á trúarhvörfum, skáldbróður sem ekki virtist rúm fyrir í íslenskum
þrengslum. En honum er það vitaskuld hugleikið hve lítið Gröndal varð úr
sínum miklu hæfileikum, og þar kemur menningarástand þjóðarinnar til
skjalanna.
Að vissu leyti má líta á þessi greinarkorn Halldórs sem fylgihnetti öndveg-
^sverka hans frá þriðja áratugnum, Vefarans mikla frá Kasmír og Alþýðu-