Andvari - 01.01.1987, Blaðsíða 146

144
VÉSTEINN ÓLASON
ANDVARI
viðfangsefnisins; Árni Sigurjónsson er fæddur á sjötta tugi aldarinnar, gott ef
ekki árið sem Halldór Laxness fékk Nóbelsverðlaunin.
Ef menn vilja bera þessa rannsókn Árna saman við ýmsar fyrri rannsóknir,
eins og t.d. hið mikla verk Peters Hallberg, er rétt að hafa í huga að Árni
nálgast viðfangsefnið ekki úr alveg sömu átt. Peter Hallberg leitaði skýringa á
tilurð verka Halldórs og þróun þeirra. Pess vegna hugaði hann að fjölmörgu
sem ætla mátti að hefði haft áhrif á Halldór, bæði íslensku og útlendu. Árni
beinir athyglinni einkum að upphaflegum viðtakendum bóka Halldórs á
þessum tíma; jarðvegurinn sem Halldór sáði í hlaut að hafa áhrif á starf hans,
og áhrif bókanna er eðlilegt að setja í samband við það sem fyrir var. Við
könnun á bókmenntaverki skiptir bæði upphafsmaður og viðtakandi máli;
beggja sér vitaskuld margvíslegan stað í verkinu sjálfu, og þetta þrennt
verður aldrei skýrt aðgreint, en sá sem rannsakar getur gert einn þessara
þriggja þátta að meginviðfangsefni eða upphafsviðmiðun. Líklega hefði Árni
átt að skýra þessa afstöðu sína betur í upphafi bókar.
í sérstökum kafla er greint frá stjórnmálaþróun á íslandi á fyrstu þremur
áratugum aldarinnar, og þá um leið þróun efnahags- og félagsmála. Þetta
yfirlit er að flestu leyti skýrt, en einfaldanir verða stundum nokkuð grófar,
eins og gripnar úr stjórnmáladeilum tímans: „. . . réðu útgerðarmenn svo
mestu í Sjálfstæðisflokknum í nokkra áratugi og létu ríkisvaldið tryggja
hagnað sinn með gengisfellingum.“ (21) „Pegar Alþýðuflokki og Kommún-
istum óx fiskur um hrygg hættu Framsóknarmenn að aðhyllast félagslegar
lausnir á kreppu landbúnaðarins.“ (25)
í lengsta og veigamesta kafla bókarinnar er fjallað um bókmenntakenn-
ingar og að nokkru leyti almennar hugmyndir um fagurfræði, sem í hávegum
voru hafðar á millistríðsárunum. Árni hefur kannað efnið rækilega og dregið
fram margt fróðlegt sem að mestu er fallið í gleymsku og kemur ungu fólki á
stundum kynlega fyrir sjónir. Um þetta efni, eins og það var sett fram í
doktorsritgerð hans, hafa þeir Peter Hallberg skipst á skoðunum í Tímariti
Máls og menningar 1984 og 1985, og skal ég reyna að forðast að fara alveg í
sama far.
Aðferð Árna er að gera grein fyrir umræðum tímabilsins um bókmenntir
og menningarmál, og hann fer oft langt út fyrir það sem varðar bókmenntir og
fagurfræði, en ekki skal fundið að því. Hann reynir síðan að flokka og
skýrgreina þær hugmyndir eða viðhorf sem mest fer fyrir.
Þegar ungt fólk, fætt eftir seinni heimsstyrjöld, kynnir sér skoðanaskipti frá
þessum árum, hnykkir því við mörgu sem það sér. íslenskir menntamenn
tvístigu frammi fyrir þeirri þróun samfélagsins sem var að hef jast. Hugmynd-
irnar komu vitaskuld flestar frá Evrópu, og menn reyndu að tengja þær við
íslenskan veruleika og sjá fyrir sér einhverja framtíðarstefnu hins íslenska
samfélags. Þegar þessar hugmyndir eru metnar er mikilvægt að hafa í huga að