Andvari - 01.01.1987, Qupperneq 155

ANDVARI
UM HEIMSÁDEILU OG STRÁKSSKAP
153
V
Loksins eru ungir íslenskir fræðimenn farnir að setja saman bækur um
Halldór Laxness, en það er einkennilegt að þeir skuli laðast meira að ritsmíð-
um hans um dægurmál og stjórnmál en sjálfum skáldverkunum. Það er
raunar augljóst að Árni Sigurjónsson stefnir að því að fjalla um skáldsögur
fjórða áratugarins, þegar hann verður búinn að kanna umhverfið nógu vel.
Þessi bók hans, sem hér hefur stuttlega verið getið, virðist vera tilhlaup að
stóra stökkinu út í skáldskapinn. Vonandi verður tilhlaupið ekki of langt.
Sigurður Hróarsson hefur, eins og Árni, laðast að manninum bak við verkin
og samskiptum hans við þjóð sína. Saga sósíalisma og sovétvináttu Halldórs
Laxness er öðrum þræði auðskilin og öðrum þræði gáta. Sigurður hefur
dregið saman gögn þeirrar sögu og verður ekki lastaður fyrir það þótt frásögn
hans leysi ekki gátur sem eru svo einkalegar að þær verða víst aldrei leystar.
Augljóst er að hann hefur, eins og Árni, laðast að viðfangséfninu vegna ástar
á sögum Halldórs. Ástæðan til að hvorugur lagði beint til atlögu við sögurnar
gæti verið hin mikla pólitíska vakning (sjöunda og) áttunda áratugarins
meðal menntamanna, eða eftirhreytur hennar. Sú vakning (orðið er notað
bæði í gamni og alvöru) hafði mikil áhrif á bókmenntaskrif og hefur vafalaust
í heild orðið til góðs, en margt af því sem menn skrifuðu í hita bardagans
einkenndist af gróflegum einföldunum og tilhneigingu til að afgreiða hluti,
sem ekki voru könnuðum þóknanlegir, með slagorðum. Sumt á þessu tíma-
skeiði gat minnt á árin um 1930, þegar Halldór Laxness var að sigla inn í sitt
róttæka skeið. En mismunurinn er líka margvíslegur. Hugmyndafræðilegar
deilur sjöunda og áttunda áratugar verka yfirborðskenndari með nokkrum
haetti. Róttæknin var mest hjá menntuðum ungmennum sem einatt mikluðu
mjög fyrir sér dýpt hennar og þýðingu. Á sama tíma tengdist verkalýður og
aðrir launamenn á Vesturlöndum neyslusamfélaginu enn traustari böndum.
Bókmennta og menningarumræðan, einnig hin sögulega, er alltaf barn síns
tíma. Ég hef fundið að ýmsu í verkum Árna Sigurjónssonar og Sigurðar
Hróarssonar, og sumt af því er greinilega tengt þeim tímum sem við lifum eða
hafa mótað okkur. Annað væri auðvelt að bæta. En athugull lesandi kann að
hafa tekið eftir að ég hef verið að átelja einfaldanir hjá þeim Áma og Sigurði
en virðist ekki hafa neitt að athuga við grófar einfaldanir sem finna má í
htgerðum Halldórs Laxness um dagana. Á þessu em þó skýringar. í fyrsta
lagi er bókmenntgrein þeirra önnur; þeir skrifa fræðirit, hann baráttu- og
ntdeilugreinar. En mestu skiptir þó líklega að hann skrifar svo skrambi miklu
hetur en við allir þrír til samans.