Andvari - 01.01.2006, Blaðsíða 18

16
INGVAR GÍSLASON
ANDVARI
byggðinni. íhaldsflokkurinn (sem svo hét) var eigi að síður stærsti
flokkur landsins með yfir 40% heildarfylgis, en þingmannatala hans
var 16. Alþýðuflokkurinn hafði 5 þingmenn með 19% heildarfylgis að
baki og galt mjög kjördæmaskipunarinnar, svo að kjördæmabreyting
skipaði stórt rúm í baráttumálum hans þá og síðar.
Hvað sem sagt verður um réttlæti kjördæmaskipunarinnar og dreif-
ing þingsæta eftir flokkum var augljóst að Framsóknarflokkurinn hlaut
að nýta sér árangur sinn, enda fenginn að settum lögum sem hann
bar enga sérstaka ábyrgð á, því reglur kjördæmaskipunar (í grundvall-
aratriðum) voru eldri en Framsóknarflokkurinn, sem þá hafði að vísu
starfað í 10 ár en var enn í mótun eins og síðar verður vikið að. Forusta
Framsóknarflokksins, þingflokkurinn, lagði því kapp á að standa fyrir
stjórnarmyndun og gera skýr skil í stjórnmálum frá því sem lengi hafði
verið, að hægri öflin hefðu megintök á stjórn landsins. Hitt var ekki
síður í huga ráðamanna Framsóknarflokksins að freista þess að koma
á ríkisstjórn sem sæti út kjörtímabilið og hefði innbyrðis starfsfrið
eðlilegt tímaskeið, sem að sjálfsögðu er grundvöllur þess að móta virka
stjórnarstefnu.
Frumstœtt flokkakerfi
Nauðsynlegt er til skilnings á stjórnarmyndunarmöguleikum um
miðjan þriðja áratuginn að gera sér grein fyrir skipan stjórnmálaflokka
á þessum tíma. í þeim efnum ríkti hin mesta ringulreið. Framan af og
frameftir heimastjórnarárunum og fram á fullveldisárin var öll flokks-
stofnun eða samtök um virka stjórnarmyndun með frumstæðasta móti.
Með heimastjórninni 1904 var komið á þingræði í þeim skilningi að
ráðherrann (sem í fyrstu var einn hverju sinni) varð að styðjast við
meiri hluta Alþingis og var því háður vantrausti, ef svo bæri við. 1917
var ráðherrum fjölgað og þá yfirleitt þörf samsteypustjórna. Eftir að
fyrri ráðherratíð Hannesar Hafsteins lauk og hafði lengst af verið farsæl
hvað þingstuðning varðar, því að Heimastjórnarflokkur Hannesar hélt
yfirleitt vel saman, mátti segja að pólitískur hringlandaháttur tæki við og
stæði (með smáhléum) fram á fjórða áratug aldarinnar, þegar loks tókst
að koma skipulagi á innri mál og stefnumótun stjórnmálaflokkanna.
Framsóknarflokkurinn sker sig þó að ýmsu leyti úr hvað ásökun
um skipulagsleysi varðar þegar komið er fram á árið 1927. Fjarri