Andvari - 01.01.2006, Side 102

100
SIGURBORG HILMARSDÓTTIR
ANDVARI
2
Stefán Jónsson segir svo frá að fyrstu smásögu sína hafi hann skrifað átta
ára gamall. En smásögur birti hann fyrst í handskrifuðu skólablaði Laugar-
vatnsskóla. Nefnast þær I Ijósi og skugga og Kátur og eru báðar dýrasögur í
anda Þorsteins Erlingssonar og Þorgils gjallanda. í skólablaðið skrifaði Stefán
einnig pólitískar greinar og er þar skeleggur talsmaður jafnaðarstefnu og rík-
iseignar á jörðum.
Fyrsta bók sem Stefán gaf út var smásagnasafnið Konan á klettinum 1936. í
því eru tólf sögur, harla ósamstæðar, sumt gamansögur og aðrar ofursorglegar
og standa þessar sögur síðari verkum Stefáns að baki bæði að efnistökum
og stíl. Smásagnasöfn hans urðu alls sjö auk þeirra tveggja sem gefin voru
út sem barnabækur. Á förnum vegi kom út 1941 og Raddir úr hópnum 1945.
I sögum þessara fyrstu safna er gjarnan nokkuð langur söguþráður, ýmist
melódramatískur eða grínaktugur. Tíu ára hlé varð á smásagnaútgáfu Stefáns
uns Hlustað á vindinn kom út 1955. Þegar skáld deyja kom út 1958 og lest-
ina rak svo síðasta bók Stefáns, Við morgunsól 1966. í seinni bókunum
þremur er meira um sögur sem byggja á stuttu atviki, sem sýnir persónur
og líf þeirra í sjónhendingu en segja ekki epíska sögu. í söfnunum öllum
eru 57 sögur, nær allar hefðbundnar raunsæissögur, flestar í lengra lagi af
smásögum. Drjúgur hluti sagnanna fjallar um börn eða unga pilta. Sögusviðið
er íslensk sveit, þorp eða borg og er borgin oftar sögusvið í seinni bókun-
um.
Arið 1938 kom út í fyrsta sinn lítið kver sem nefnist Sagan afGutta og sjö
önnur Ijóð en alls hefur það komið út ellefu sinnum, ýmist eitt sér eða í safni
vísna Stefáns. í kverinu eru eins og nafnið bendir til átta barnaljóð, einföld og
kímin, söngtextar við þekkt og fjörleg lög. Tvö þeirra hafa lifað öðrum lengur
og sjást ekki á þeim ellimörk enn, Sagan af Gutta og Óli skans. Vísnakver
Stefáns urðu fjögur til viðbótar, Hjónin á Hofi 1940, Það er gaman að syngja
1942, Þrjú ævintýri 1945 og Aravísur og ýmsar fleiri 1958. Öll nutu þau mik-
illa vinsælda og voru endurprentuð oft.
Fyrstu skáldsögur Stefáns ætlaðar börnum og unglingum eru Vinir vorsins
1941 og Skóladagar 1942. Aðalpersóna beggja sagnanna er sú sama, dreng-
urinn Skúli Bjartmar, sem fæðist í sveit á milli 1910 og 1920. Þegar hann
er 10 ára flyst hann til Reykjavíkur með foreldrum sínum sem neyðast til
að selja jörð sína. Skóladagar lýsa lífi hans í Reykjavík. Honum reynist erf-
itt að aðlagast nýju umhverfi og faðir hans deyr skömmu eftir komuna til
Reykjavíkur, hann lendir í slæmum félagsskap og tekur þátt í ýmsum stráka-
pörum. En allt fer vel að lokum.
Þessar fyrstu sögur bera ýmis byrjendaeinkenni. Frásögnin er brotakennd