Andvari - 01.01.2006, Síða 107

ANDVARI
„KVÆÐIÐ UM GUTTA RÉÐI ÖRLÖGUM MÍNUM“
105
hennar. Að henni lokinni tekur við fyrstu persónu frásögn sögumannsins
Þorvaldar. Freistandi er að skilja Sandströnd sem spegilmynd stærra sam-
félags. Kaupfélagsstjórinn, Árni Jónsson, heldur sig til hlés en hefur þó alla
þræði og örlög þorpsbúa í höndum sér. Hann blandar sér í hin smæstu atriði,
svo sem eins og hver fái að leika hlutverk Ástu í Skugga-Sveini, og vald hans
yfir Sandstrendingum er svo algert að þegar einhverjir þeirra hyggjast hætta
störfum fyrir kaupfélagið, eftir að launakröfum þeirra hefur verið hafnað, og
ráða sig í vinnu hjá hernámsliðinu, semur Árni við herstjórnina um að enginn
maður frá Sandströnd skuli tekinn þar í vinnu án hans leyfis.
Sögumaðurinn Þorvaldur var tekinn frá móður sinni þriggja ára gamall:
Hún var ekki álitin fær um að ala upp börn, - og var það víst ekki heldur. Eg vissi það
ekki þá, skildi það ekki, skildi það eitt, að enginn var svo góður sem hún, enginn svo
fallegur, og eftir að ég var tekinn frá henni, var hún mér það, sem guð er öðrum bömum.
Ég naut mikils ástríkis afa og ömmu og allra þeirra, sem ég dvaldist með, en nafn móður
minnar nefndi ég ekki.13
Þorvaldur kemur til Sandstrandar í upphafi sögu og hefur verið ráðinn þar
menningarfulltrúi. Honum er ætlað að lúta vilja Árna í einu og öllu og lætur
sér það vel líka. Hann er haldinn þeirri áráttu að vilja vera sammála öllum og
gera öllum til geðs og gengur jafnvel svo langt að bæði ljúga og stela í þeim
tilgangi. Þorvaldur er frumkvæðislaus maður sem lætur berast fyrir þeim
straumum sem um hann leika, jafnt í kvennamálum sem öðru. Stjúpmóðir
hans er sterkasti áhrifavaldur í lífi hans. Samband þeirra er sveipað dul í sög-
unni og er það undirstrikað með því að í lista yfir sögupersónur og hlutverk
þeirra aftan við söguna stendur um konu þessa: Þóra: ? Svo mikið er þó víst
að hér er ekki um neitt venjulegt samband stjúpmóður við fullorðinn stjúpson
sinn að ræða. Þorvaldur er á einhvern dularfullan hátt á valdi hennar. Á
Sandströnd daðra tvær konur við hann. Þær eru báðar bundnar öðrum mönn-
um og ofan í kaupið mæðgur. Hann tekur áleitni þeirra fagnandi en reynir á
engan hátt að stýra atburðarásinni.
Ástleitni Jónu Þormóðsdóttur, þokkasnauðrar fertugrar kennslukonu, hafn-
ar hann þó. En þegar hún heldur því fram að hann hafi gefið sér undir fótinn
jánkar hann því gegn betri vitund en bjargar sér og sjálfsvirðingu hennar, að
því er hann telur, með því að segjast vera bundinn annarri konu sem hann
geti ekki svikið.
Og ég sá, hvað ég hafði gert. Það var mikið.
Jóna sat enn kyrr við borðið, en mér fannst hún rísa fyrir sjálfri sér í meiri stærð en
hún hafði nokkru sinni haft. Á henni var ekki ósigur að sjá, því sjálfsvirðingu sinni hélt
hún vegna skreytni minnar. Ég hafði gefið henni sjálfsvirðingu hennar og reisn hennar
með því að blekkja hana og ég skildi, að blekkingin er hið allra nauðsynlegasta fyrir
hvem þann, sem vill umgangast náunga sinn í samúð og kærleika.14