Andvari - 01.01.2006, Side 147

ANDVARI
„AÐ KASTA SÉR MEÐAL ÚTLENDRA ÞJÓÐA“
145
hripa rétt upp sem í dagbókarformi það helzta sem þeir muna til og kemur í hug frá
hvörjum stað og við hvört atvik, hvað innan um annað; eg þóttist skilja að þeim lesurum
mínum, sem bókin eiginliga var ætluð, mundi fyrir því næstum eins ókunnugt hvörsu
veröldin eiginliga er. Það yrði allt fyrir þeim í ruglingi, þeir þekktu ekki hvað þeir vissu
eður hvað mikið þá vantaði, og þeim yrði örðugt að fylla inn í skörðin, svo þar af yrði
nokkuð heilt.25
Texti Ferðabókarinnar er í lærdómsstíl samtímans, víða þungur, formfastur
og lotulangur.26 Konráð Gíslason og Jónas Hallgrímsson ritskoðuðu yfirleitt
texta Tómasar áður en hann birtist í Fjölni og breyttu honum ef þeim sýndist
svo, reyndar ekki alltaf til batnaðar að mati Tómasar. Ferðabókin og bréfin
bera hinsvegar vitni um texta Tómasar sem ekki hefur farið í gegnum hreins-
unareld þeirra kumpána. Hann einkennist af þeirri viðleitni að koma hugsun
um framandi fyrirbæri í íslenskan búning, svo menn geti gert sér þar af
„nokkra ímyndun“ (sbr. 279). í löngu máli lýsir Tómas t.d. leikhúsi og notar til
þess orð eins og orrakista (hljómsveitargryfja), áhorfarar, jörðjafna (salur með
hallandi gólfi), sjónarpallur (svið), sjónarslagur (leikrit), konungsbás (stúka),
sjónardans (ballet) og leikstef (þáttur) (sbr. 68-72). Velta má fyrir sér hvort
í þessari viðleitni birtist eitt af einkennum upplýsingarinnar eða rómantísk
vakning og hreinsun tungunnar. Mér virðist Tómas líta á tungumálið sem tært
og gegnsætt. Hann efast ekki um að hægt sé að orða alla hluti en áttar sig þó
fyllilega á að mörgu er erfitt að lýsa, að lögun sumra hluta verður „torveldliga
fyrir sjónir leidd“ (sbr. 55) og sumt „verður ei með orðum útskýrt" (sbr. 216).
Hér lýsir hann blindraletri sem þá var algjörlega óþekkt fyrirbæri hérlendis:
Má hér og ekki, sem nærri má geta, mynda stafina með litum en stafmótum sem lögð
eru að annarri síðu blaðsins með mörgum örðum eða broddum. Ganga örður þessar inn
í pappírinn, sem er mjög stinnur, svo að hinum megin koma út jafnmargar örður fyrir
hvörjum staf, og þar eð þeir eru æði stórir má með fingurgómunum og æfingu vel þreifa
þá og allan orða aðskilnað.27
Lýsingar eru yfirleitt langar og smásmugulegar og reyna margar verulega á
þolinmæði lesandans. Stundum er hlutum líkt við kunnugleg fyrirbæri svo
draga megi upp skýrari mynd af þeim eins og algengt er í ferðasögum. Þá
grípur Tómas til hugtaka sem tilheyra íslenskum veruleika. Þaksteinum í
Svínamunde líkir hann við ýsuhreistur (15), lóni einu við graflæk (21), ald-
urshringjum í trjám við sömu hringi í hornum á sauðfé (24), vínberjum við
stór krækiber (209) o.s.frv. Við sem erum á leið inn í geimöldina myndum
sennilega lýsa innviðum fljúgandi furðuhlutar á svipaðan hátt og Tómas lýsir
sundlaug:
Fyrsti salurinn sem inn kom var forstofa með bekkjum umhverfis, var þar uppslegið á
hliðveggjum margs konar skjölum til aðvörunar og undirvísunar laugamönnum; líka