Andvari - 01.01.2006, Síða 168

166
ÁRMANN JAKOBSSON
ANDVARI
mikla og viðkvæma skapsmuni, sem leyndust bak við fyrirmannlegt ógeð á taumleysi
og ofsa. Rómurinn var engum öðrum líkur, dimmur, djúpsóttur, hreimfagur, skapaður
til að flytja ljóð, alvörumál eða hátíðaræðu, með hægum þunga. Hver sem man þessa
rödd, heyrir hana í öllum kvæðum Hannesar Hafsteins, og öllu sem hann hefur skrifað.
Hin blágráu augu lágu djúpt, skin þeirra var sterkt, tillitið fast, oftast milt. Það sópaði
að hinum stórvaxna manni hvar sem hann fór, og þó var framganga hans fullkomlega
látlaus; náttúrlega tíguleg, eins og konungs, og einna helzt í góðu og stóru landi. Hann
var oft sagður konunglegur, líka áður en menn renndu grun í hver upphefð átti fyrir
honum að liggja.34
Nútímalesanda fallast hendur enda lýsingin stíluð á dygga aðdáendur Hann-
esar og erfitt að finna hliðstæður í nútímanum. Það væru þá helst risastór
veggspjöld af poppstjörnum úr táningablöðum.
Þó að saga Kristjáns sé almennt vel skrifuð, skemmtileg og hressileg er
ekki að búast við hlutlægri sögu eftir slíka ástarjátningu. Og það gengur eftir,
Hannes Hafstein og Heimastjórnarflokkurinn reynast alltaf hafa rétt fyrir sér
í sögu Kristjáns en viðhorf annarra og málflutningur fá einkunnarorð eins
og „glórulaust blaður“.35 Ahugavert er hversu lítt Kristján virðist taka eftir
eigin hlutdrægni. Hann kynnir sig strax í upphafi sem handhafa sannleikans
og réttrar hugsunar.36 Og þegar kemur að umræðu um höfundarafstöðuna í
öðru bindi verksins hefur hann þetta að segja: „Ég hef gert mér far um óhlut-
drægni. Þó munu menn spyrja hvers vegna tæpast sé blettur né hrukka á fram-
ferði Hannesar Hafsteins, en andstæðingum hans hinsvegar sitthvað til lýta
lagt. Það er einfaldlega af því, að þannig var saga Hannesar Hafsteins, á þessu
árabili - og þannig andstæðinga hans. Þannig var saga þessa tíma.“37 Þeir sem
lesa söguna nú sjá hins vegar óhjákvæmilega hlutdrægni í hverju horni og
næsta auðvelt hefur reynst að túlka söguna á annan veg og sanngjarnari fyrir
andstæðinga Hannesar.
Þriðja bindi sögunnar hefst á sviðsetningu ekki ósvipaðri þeim sem Guðjón
Friðriksson hefur síðar beitt í sínum sögum. Eins og glöggt má sjá á mynd-
um varð Hannes Hafstein mjög feitur á miðjum aldri, eins og títt var um
fyrirmenni í upphafi 20. aldar: „En hann ber sinn mikla vöxt manna bezt,
er beinn, léttur og þrekmikill í hreyfingum. ... Hann gengur oftast hægt og
virðulega, nýtur veðurs og þess sem fyrir augun ber, með hljóðlátum alvöru-
svip.“38 Síðan segir Kristján frá því sem í sögu hans heitir jafnan árásir, lygar,
rógur, nídangurslegar árásir og svívirðingar um Hannes. Aðdáun hans sjálfs
kallar hins vegar á frekari útrás:
Menn af öllum flokkum heillast af persónu Hannesar Hafsteins, hinum fallega, sterka,
ljúfa og drengilega manni ... hann er í verki sínu og allri framgöngu ... maður djúpra
vitsmuna og ríkra sálarkrafta ... hann er maður raunhæfra umbóta, stendur föstum
fótum í veruleikanum, hafinn yfir sýndarmennsku, hégóma og tildur, vitur löggjafi,
mikill stjórnandi, en jafnframt skáldið á veldisstalli, í öllu sínu fari líkt og af öðrum
heimi en allir hinir, sem berjast um málefni og völd.39