Andvari - 01.01.2006, Side 169

ANDVARI
GÖFUGUR OG STÓRBROTINN MAÐUR
167
Hannes Kristjáns Albertssonar er varla af þessum heimi. Hann hefur alltaf
rétt fyrir sér og andstæðingar hans eru öfundsjúkir lygarar, skapofsamenn eða
kjánar. Hannes er á hinn bóginn konunglegur, höfðingi, fallegur, sterkur, ljúf-
ur, drengilegur, djúpvitur, umbótasinnaður, í góðu sambandi við veruleikann,
laus við sýndarmennsku og hégóma. Og umfram allt karlmannlegur.
Það væri einfalt að afgreiða slík skrif með einhverju flissi, eins og oft
hefur verið gert. En það er full ástæða að gefa gaum því ástandi sem skóp
helgimyndina. Þó að þessi ævisaga Kristjáns Albertssonar hafi verið talsvert
gagnrýnd á sínum tíma40 er hún grundvallarrit um Hannes sem full ástæða
er til að taka alvarlega. En hún er stíluð um of á aðdáendaklúbb Hannesar
Hafstein. Fyrir hina sem lítið þekkja til ráðherrans eða hafa efasemdir um
ágæti hans virkar lofgjörðin fremur eins og veggur sem lokar Hannes inni
með aðdáendum sínum en aðra lesendur úti.
Það blasir hins vegar við að það hefur verið talsverður markaður fyrir
aðdáunarskrif um Hannes Hafstein og upphafningu hans reyndist engan veg-
inn lokið. Tveimur áratugum seinna ritar Sigurður A. Magnússon (f. 1928) um
Hannes í riti um íslenska stjórnmálamenn sem hann ritstýrði sjálfur. Segist
hann í formála hafa brýnt fyrir meðhöfundum sínum að reynt yrði að hafa
umsagnirnar um stjórnmálaleiðtogana eins hlutlausar og lausar við boðun og
kostur væri. í því ljósi er kátlegt að í grein hans sjálfs um Hannes er öll and-
staða við leiðtogann afgreidd sem öfund og rógur, alveg eins og hjá Kristjáni:
„Ég hygg að enginn íslenskur stjórnmálamaður hafi verið gæddur jafnfjöl-
breytilegum og farsælum gáfum og Hannes Hafstein. Má fullyrða að hann
væri heimsnafn hefði hann verið uppi með stærri þjóð. Samt hefur enginn
stjórnmálamaður verið jafnherfilega rægður og affluttur af öfundarmönn-
um sem flykktust að honum eins og hrægammar“. Helsta heimildin er enda
Kristján Albertsson sem að sögn Sigurðar „bregður upp hrollvekjandi mynd
af hringlandahætti, hentistefnu og hundsku þeirra valdasjúku manna sem sáu
ofsjónum yfir framtaki og farsæld skáldmennisins sem fegurst hafði túlkað
draumsýnir og framtíðarþrár í töfrandi ljóðum“. Og enn segir Sigurður:
Þó Hannes áynni sér ást og virðingu nálega allra sem honum kynntust og reyndist farsæll
og réttsýnn stjómandi, þá var öfundin svo rík og hömlulaus í brjóstum ýmissa pólitískra
keppinauta að þeir gátu aldrei litið hann réttu auga eða unnt honum sannmælis .. ,41
Um Hannes sjálfan skrifar Sigurður A. Magnússon:
Nokkrir þeir þættir sem telja má að prýði góðan stjómmálamann eru hugsjónaglóð og
framsýni, skarpskyggni og lagni, þolgæða og skapfesta, persónutöfrar og fortölugáfa,
málsnilld og sannfæringarhiti, hreinlyndi og víðsýni, sáttfýsi og umburðarlyndi, gætni
og dirfska í réttum hlutföllum. Alla þessa eiginleika hafði Hannes Hafstein til að bera
í ríkara mæli en títt er um stjómmálamenn, að viðbættri andagift, skáldgáfu, látleysi,
skopskyni og höfðinglegu yfirbragði ...42