Andvari - 01.01.2006, Side 172

170
ÁRMANN JAKOBSSON
ANDVARI
rekur til dæmis ásakanir um hégómaskap og titlatog og tekur undir þær með
rökum.51 Þá er hann fyrstur manna til að velta fyrir sér skrifum um glæsi-
mennsku Hannesar og stendur hálfpartinn agndofa gagnvart hinni takmarka-
lausu aðdáun. Hann velur að trúa þeim að mestu en hefur þó efasemdir um
réttmæti þess að „gera einskonar hálfguð úr Hannesi Hafstein“.52 Það mætti
kalla Þorstein hálfgerðan „íkonoklast“ almennt séð vegna þess hversu frjáls-
leg og aðgengileg skrif hans um hina nýliðnu sögu voru - en um leið hafa
þau örugglega gert fleiri lesendur en þann sem þetta ritar nánast ástfangna af
heimastjórnartímabilinu.
Þó að Þorsteinn Thorarsensen sé gagnrýninn á sumar gjörðir Hannesar
Hafstein einkennist lýsing hans á fyrsta ráðherranum af velvild, samúð og
skilningi. Þó tekur hann óvenju oft afstöðu með stjórnarandstæðingum miðað
við aðra sagnaritara. Það helgast meðal annars af því að saga Hannesar er
aðeins ein af mörgum sögum sem hann rekur. Hann fjallar líka um t.d. Björn
í ísafold, Einar Benediktsson og Skúla Thoroddsen. Engum þeirra hlífir
hann en fellur samt greinilega vel við þá alla og kannski er það þess vegna
sem aldamótabálkur hans er ennþá hressandi lesning og vel til þess fallinn
að vekja áhuga á heimastjórnartímabilinu. Þeir sem vildu minnast Hannesar
Hafstein og heimastjórnartímabilsins árið 2004 hefðu kannski náð mestum
árangri með því að halda skrifum Þorsteins vel á lofti.
IV
Af þessari yfirferð má glöggt sjá að brýn þörf var orðin fyrir ævisögu eins og
þá sem Guðjón Friðriksson hefur nú ritað. Þó er rétt að geta þess að viðhorf
Guðjóns til Hannesar eru um margt lík viðhorfum Þorsteins Thorarensens
og Þorsteins Gíslasonar, fyrsta sagnaritara íslandsráðherrans. Allir eru þeir
aðdáendur Hannesar en fara þó hófsömum orðum um hann og telja hann
ekki alltaf hafa rétt fyrir sér. Ævisaga Guðjóns gengur þó nær Hannesi en
Þorsteinn Gíslason gat leyft sér að gera, án þess þó að draga úr samúð lesenda
með honum. En þó að greint sé frá skapgerðargöllum Hannesar og pólitískum
mistökum kveikir hún jafnvel frekar samúð með honum en helgisögurnar.
Gallarnir draga fram kosti stórmennisins fremur en hitt.
Karlmennska er lykilorð í öllum skrifum um Hannes og andspænis slíku
töfraorði stendur nútímalesandi svolítið vanmáttugur. Karlmennska Hannesar
er nefnilega aldrei skilgreind nákvæmlega en hitt skín í gegn að hún er svo
nátengd líkamlegu atgervi hans og útliti að það stappar nærri að Hannes verði
eins og fegurðardrottning sem þrátt fyrir ýmsa aðra mannkosti er fyrst og
fremst vegin og metin af útlitinu. Munurinn er sá að Hannes er fulltrúi hins
karlmannlega en ekki hins kvenlega og það hefur ekki verið mjög til umræðu
seinustu ár. I nútímanum eru karlmenn sem eru uppteknir af útlitinu kallaðir