Andvari - 01.01.2006, Side 177

ANDVARI
GÖFUGUR OG STÓRBROTINN MAÐUR
175
Dani í millilandanefndinni þetta ár en í þetta sinn var raunsæið ekki rétta
leiðin - stundum er raunsæi fallegt orð yfir skort á hugmyndaflugi og árið
1908 reyndist vera tími hugsjónamanna, Skúla, Bjarna frá Vogi og Benedikts
Sveinsssonar. íslendingar snerust gegn Hannesi Hafstein og þetta haust beið
hann herfilegan ósigur í kosningum sem markaði endalok blómaskeiðs hans.
Helgisagnaritarar Hannesar hafa gjarnan haldið því fram að málið hafi
með þessu verið sett í uppnám og enginn árangur hafi náðst í mörg ár. En
staðreyndin er sú að þau voru ekki mörg. Aðeins tíu árum eftir að Islendingar
felldu uppkastið náðu þeir mun betri samningi og ísland varð fullvalda ríki.
Þá var Skúli dáinn og Hannes þrotinn að heilsu þannig að það kom í hlut
manna eins og Bjarna frá Vogi að hnýta lokahnútinn. Samningurinn 1918 var
betri en það sem Skúli hafði krafist árið 1908 og þannig skýrt dæmi um það
hvernig stundum getur verið meira vit í því sem sýnist loftkastali en því sem
sýnist vera raunsæi.
Vegna þess að Guðjón stendur með Hannesi missir hann af tækifærinu til
að skýra þessa atburðarás en á hinn bóginn nær hann vel að skýra þann mikla
sigur sem Hannes vann árið 1901 þegar hann sest nýr á þing og nær óvænt
frumkvæðinu í sjálfstæðisbaráttunni frá Valtý. Sama hagsýni og varð Hannesi
að falli árið 1908 gerði það að verkum að hann áttaði sig betur en Valtýr á að
hægt var að setja fram enn róttækari kröfur á meðan Valtýr var fastur í því
sem hann hafði áður krafist.63 Eins naut Hannes sambands síns við danska
róttæklinga þó að hér heima væri hann í flokki hins íhaldssama landshöfð-
ingja. Með því að vinna refskákina við Valtý vann Hannes sitt mesta pólitíska
afrek og varð síðan óskoraður leiðtogi heimastjórnarmanna í rúman áratug.
Hann sýndi að hann gat gripið tækifærið og náð völdum til að nota í þágu
þeirrar framfaratrúar sem var almenn á þessum tíma en Hannes er einn skýr-
astur fulltrúi fyrir. Og enginn getur sakað Hannes Hafstein um að sitja auðum
höndum í ráðherrastól þó að ýmis framfaramál hans séu ekki í tísku lengur.
Um stjórnmálastarf Hannesar mætti nota ýmis orð: raunsæi, sveigjanleika,
hagsýni og hentistefnu. Guðjón dregur ekki fjöður yfir dekkri hliðar sveigj-
anleikans, þær sáust best í tengslum við „ríkisráðsmálið“, þegar Hannes
beinlínis laug því að hann sæti ekki fundi í ríkisráði Dana sem hann hafði
þó iðulega gert. Þetta kallar Guðjón að „hagræða sannleikanum hressilega“
og skýrir með því að Hannes hafi verið „lítill formalisti" en í nútíma stjórn-
málum þætti það vitaskuld alvörumál að fara vísvitandi með rangt mál á
opinberum vettvangi.64 En vegna helgisagnahefðarinnar er nánast léttir fyrir
nútímalesanda að komast að því að Hannes Hafstein hafi stundum logið. Það
hafa vitaskuld margir stjórnmálamenn gert og ekki dofna afrek Hannesar við
að flett sé ofan af þessum ósannindum.
Guðjón hefur almennt engan áhuga á íkonasmíð. Hann lýsir Hannesi sem
manni sem gat verið undirförull, skapmikill, sem drakk of mikið og kunni