Andvari - 01.01.1949, Blaðsíða 90

86
Þorkell Jóhannesson
ANDVARI
til árekstra og jafnvel öngþveitis. Jóni má þakka það, að þessi
merkilega og að mörgu árangursríka för var farin. Þekking
hans á málunum, athuganir og tillögur urðu hér að hinu
mesta liði. En Harboe og mannkostum hans var það efalaust
mest að þakka, hver árangurinn varð.
í bréfi konungs til kirkjustjórnarráðsins 1. apríl 1741 eru
einkum fram dregin þrjú atriði, er kirkjustjórnarráðið taldi,
að kippa þyrfti i lag á íslandi. Er þar fyrst að nefna menntun
skólakennara og presta. í öðru lagi séu skólarnir háðir biskup-
unum um fjárreiður sínar og hagi aðra. 1 þriðja lagi séu guðs-
orðabækur í svo háu verði, að hætt sé við, að almenningur
geti ekki veitt sér þær. Erindisbréf Harboes er út gefið 15.
júní 1741 og er mjög ýtarlegt, en eigi verður það rakið hér.
Skal og ekki farið nánara út í það að lýsa sendiför þeirra
Harboes og Jóns Þorkelssonar, en látið nægja að vísa til frá-
sagnar um hana í VI. bindi Sögu íslendinga og enn fremur
til ævisögu Jóns Þorkelssonar, er prentuð var 1910, hið fróð-
lcgasta rit um þetta efni. Sendimennirnir komu út hingað
á áliðnu sumri. 1741. Dvöldust þeir á Hólum til vors 1744 og
ferðuðust um allt biskupsdæmið á þeim tíma, kynntu sér emb-
ættisrelcstur prestanna, kunnáttu þeirra í þeim efnum, er að
starfi þeirra lutu, og svo menntunarástand safnaðarmanna,
einkum um andleg efni. Þá lögðu þeir sérstaka alúð við allt,
er þeim virtist horfa til umbóta í Hólaskóla, hæði um kennsl-
una sjálfa og önnur kjör pilta. í Skálholtsbiskupsdæmi dvöld-
ust þeir síðan rúmt ár og störfuðu þar með sama hætti, eftir
því sem þeim vannst tími til, unz þeir fóru utan í ágúst 1745.
Höfðu þeir þá dvalizt hér rétt fjögur ár.
Rannsókn Harboes leiddi í ljós, að gagnrýni Jóns Þorkels-
sonar á skólahögum landsins var á fullum rökum reist. Til-
liögun námsins, bókakosti og aðbúnaði kennara og nemenda
í stólsskólunum var í ýmsu ábótavant og um sumt svo bág-
lega farið, að vekur undrun manna nú á dögum. Sumt sem
aflaga fór mátti reyndar lagfæra fremur auðveldlega, svo sem
námstilhögun, og að vísu var allmikil bót á þessu ráðin með
tilskipun um latínuskólana frá 3. maí 1743. Enn fremur varð