Andvari - 01.01.1949, Síða 94

90
Þorkell Jóhannesson
ANDVARI
snertir var þó að vísu nokkru meira en helmingur manna
bóklæs í Hólabiskupsdæmi, en tæplega annar hver maður læs
í Skálholtsbiskupsdæmi. Þetta sýnir mikla framför frá 1717
og meiri en trúlegt mætti þykja. En þess er að gæta, að ætla
má, að hér hafi beinlínis hrugðið til batnaðar við sjálfa komu
Harboes liingað, því að þegar er um för hans fréttist, fór mikið
orð af harðræði því, er nú biði lélegra presta og fáfróðrar al-
þýðu, er hann tæki að yfirheyra landslýðinn. Mun þá ýmsum
lrafa sýnzt ekki seinna vænna að herða sig við bókina. Reyndin
varð nú allt önnur en sú, að Harboe ofbyði mönnum með
ströngum yfirheyrslum, en koma hans og orðrómur sá, er á
lá, studdi fast að því, að erindi hans væri gaumur gefinn og
áhugi vaknaði á boðskap hans um nauðsyn þess að lesa guðs-
orð oft og iðulega og færa sér í nyt bókleg fræði. Bækur Hóla-
prentverks, er iöngum seldust dræmt, voru nú færðar niður
um helming verðs í því skyni að greiða fyrir sölu þeirra og
svo ríkt að gengið, að gert var ráð fyrir, að sýslumenn hefðu
bækur þessar til sölu á manntalsþingum. Bar þetta allt vafa-
laust talsverðan árangur. Á líka lund fór um prestana, en
margir þeirra voru aumlega staddir, sárfátækir, drykkfelldir
og úr sér gengnir að flestum kennimannlegum hæfileikum og
kunnáttu, þótt í þeim hópi væri líka að hitta ágætlega hæfa
menn. Koma Harboes, fortölur hans og hvatningarorð höfðu
hér furðulega mikil álirif til viðréttingar. Og biskupar þeir,
sem nú settust að biskupsstólunum, þeir Ólafur Gíslason og
Halldór Brynjólfsson, voru til stöðu sinnar valdir vegna áhuga
og auðsýnds vilja til þess að fylgja fram hinni nýju umbóta-
stefnu í fræðslumálum. En þó hér væri líkast til öllu betur
ástatt en Harboe gat vænzt, hvort heldur sem litið var til
prestastéttarinnar eða bóklegrar kunnáttu landslýðsins, var
honum það mikið áhugamál, að reynt yrði að koma upp barna-
skólum til stuðnings fræðslustarfi prestanna, sem nú, fremur
en nokkru sinni fyrr, áttu að verða höfuðleiðtogar þjóðarinnar
um bókleg fræði. Árið 1744 fékk Harboe Finn Jónsson, síðar
fciskup, til þess að gera tillögur um barnaskóla á íslandi, en
framkvæmd málsins strandaði, efalaust fyrst og fremst á því,