Andvari - 01.01.1916, Page 53

Andvari 1
á íslandi í fornöld o. fl.
45
hans fóru yíir sveitirnar eins og logi yfir akur, svo
bændur urðu oft að reka þá af sér með vopnum.
Fyrrum þótti fátæktin minkunn, nú var hún talin
prýði og það þótti himinhrópandi synd að neita guðs
voluðum um ölmusu, mat, hýsing og fatnað. Þetta
kemur glögglega fram og er lögfest í Jónsbók, þar
er öllum leyft sem ekki eiga ættingja í þriðja lið,
sem geta framfært þá, að flakka livar sem þeirvilja,
og eru hændir skyldir að fæða þá og flytja til næsta
bæjar og eru sekir eyri ef þeir eigi gera það. Enn
harðari hegning var lögð við úthýsingu förumanng
og voru þeir í ábyrgð húsbónda ef þeir urðu úti,
og átti bóndi þá að bæta þá fullum bótum. Hvaða
afleiðingar þessar ákvarðanir liöfðu þegar hart var
árferði er augljóst, dugnaðar- og ráðdeildarmenn áttu
engan rétt á sér, llakkarar og uppflosnaðar fjöl-
skyldur settust að þeim og átu þá út á húsgang á
stuttum tima. Förumannalýðurinn jókst ár frá ári,
heilar liersveitir llakkara fóru um alt land, það voru
álitin sjálfsögð mannrétlindi, að allir sem vildu, mættu
Jlakka hvar sem var, þess eru jafnvel dæmi á seinni
öldum, að preslar fiökkuðu með sóknarbörnum sínum.
Á 13. og 14. öld varð verzlunarlagið annað en áð-
ur hafði verið, skattar guldust út úr landi bæði til
konungs og kirkju, en ekkert kom í staðinn, kröfur
manna lil lífsins júkust o. s. frv. Hinir norsku kon-
ungar töldu það sjálfsögð réttindi sín, að þeir mæltu
eftir vild einoka verzlun íslands og annara skatt-
landa sér í liag — og íslendingar mótmæltu því
heldur ekki. Að það ekki tókst fullkoinlega var
fremur að kenna getuleysi en viljaleysi. Norðmenn
hafa óneitanlega heiðurinn af að liafa innleilt einok-
unarverzlun á íslandi og Norðurlöndum yfirleitt. I5ó