Vikan - 15.12.1960, Qupperneq 9

feingu hósta ef þeir ætluöu aö tala
eins. Hann var okJcar stolt.
Það fer varla hjá því að manni
verði staldrað við myndina sem hér
er dregin upp. Engu er líkara en að
það sé einmitt þetta unga skáld sem
svifi Halldóri fyrir hugarsjónum er
hann leiðir fyrst fram skáldsagnar-
persónu sína, Stein Elliða, í Heiman
ek fór. (Sbr. I, 193 n ) í bréfi til
Einars Ölafs, frá 1. ágúst 1924. segir
Halldór að Davíð sé þá staddur í
Reykjavik, og sér þyki mest til hans
koma meðal kunningja sinna. Þetta
persónulega samband getur orðið til
þess að draga athygli hans sérstaklega
að Davíð, er hann var sjálfur í þann
veginn að fœra Heiman ek fór i
endanlegan búning.
Þó eru ummæli greinarinnar um
sk'Mdskap þessa dáða skóla- og skáld-
bróður enn mikilvægari. Samkvæmt
orðum Halldórs hefur enginn Islend-
ingur svarað ljóðaþörf þeirrar kyn-
slóðar sem var ung umhverfis 1920
eins vel og Davíð frá Fagraskógi.
Skáldskapur hans fann svo sterkan
hljómgrunn vegna þess, að hann er
sönn túlkun þess umbrotatíma sem
setti mark sitt á þjóðlífið allt. „Þjóðin
finnur hvernig hann brýtur af sér i
skáldskap viðjar samsvarandi þeim
sem hún er sjálf að brjóta af sér
í háttum". Davíð brýtur hina hörðu
skel íslenzkrar ljóðhefðar og gefur
tilfinningunum naktari útrás ,,í ein-
földustu orðum óbundins máls, jafn-
vel mælts máls“. En hann brýtur
ekki aðeins af sér hið ytra form, held-
ur ris einnig gegn aidagamalli hefð
skáldskaparefnisins sjálfs:
ef honum sýnist svo opnar hann
allar stíflur, hleypir öllum kröft-
um liimins og jaröar á staö, notar
fortissímó sem áöur var óþekt i
íslenzkum IjóÖakveÖskap. Hann
segir þaö sem áöur var vant aö
þegja um í Ijóöi þó allir hugsuöu
það, kallar þaö sem menn áöur
hvísluöu.
Davíð Stefánsson hefur Þvi greini-
lega átt sinn þátt í Þeirri lausn
Halldórs úr viðjum bókmenntalegrar
kreddu, sem fékk loks svo mikla og
skyndilega útrás í Vefaranum mikla.
2. Þórbergur Þóröarson.
Áhrifin, sem Laxness hefur orðið
fyrir frá skáldbróður sínum Þórbergi
Þórðarsyni, eru af allt öðrum toga
en áhrif þau sem Sigurður Nordal
og Davíð Stefánsson höfðu haft á
hann.
Fundum þeirra hafði snemma bor-
ið saman í hópi skálda og bóhema
-sem söfnuðust um hinn nafntogaða
Erlend Guðmundsson í Unuhúsi —
kvöld eitt á útmánuðum fyrir þrjá-
tiu árum, að því er Laxness segir
í afmælisgrein á sextugsafmæli Þór-
bergs 1949, þ. e. a. s. 1919 — og
seinna áttu þeir eftir að verða góð-
ir vinir. En fyrst í stað komu þeir
fram sem svarnir andstæðingar á
opinberum vettvangi.
1 bók sinni Bréf til Láru færðist
Þórbergur í fang að sanna siðleysi
kaþólsku kirkjunnar, meðal annars
með fjölda dæma og ívitnana. Hann
kveður þessa stofnun ætíð hafa veriö
vígi svartasta afturhalds, mann-
Halldór Kiljan Laxness 24 óra. Myndin er tekin um það leyti er hann hafði lokið við Vefarann mikla.
vonzku, heimsku og lasta, ekki sizt á
okkar tímum. I þessum kafla segir
hann einnig nokkrum kaþólskum
löndum sínum, sem hann nafngreinir,
opinskátt til syndanna án nokkurr-
ar hlífðar, eins og honum er lagið.
Og Halldór Kiljan Laxness, einn
af skárri kunningjum mínum, hef-
ir þurkaö svo rcekilega af sér
skynsamlegt vit, aö hann var nú
á leiö suöur í lönd til þess aö nema
þar miöalda-villukenningar, sem
þeir kalla kaþólska guöfræöid)
Og Stefán vinur minn frá Hvítadal
yrkir sextuga lofdrápu um „messu-
bjarta“ miöaldaklerka að „Ijóssins
verki“.(l) Heimskan er eins og
eilíföin. Hún takmarkast hvorki
af tima né rúmi.
Þetta var árið 1924. Þá var Laxness
kominn heim úr klaustrinu og bjóst
til að halda áfram námi í kaþólskri
guðfræði erlendis.
Hann var tíður gestur í Unuhúsi
og var þar snemma talinn meðal
hinna meiri háttar spámanna. 1 eins-
konar eftirmála að fjórðu útgáfu
Bréfs til Láru 14. ágúst 1950, gerir
Þórbergur nánari grein fyrir hinni
kaþólsku hreyfingu í Reykjavík.
Hann álitur hana hafa verið í nán-
um tengslum við hina almennu upp-
gjöf skynseminnar í Evrópu eftir
fyrri heimsstyrjöldina. Menn glötuðu
trúnni á menninguna og þróunina,
álitu Darwin falsspámann og köst-
uðu sér í örvæntingu sinni í náðar-
faðm kaþólsku kirkjunnar.
Þessi katólskufaraldur kom lítiö
eitt viö i Unuhúsi. Halldór Kiljan
Laxness, einn af tíöum gestum
hússins, haföi tekiö katólska trú
og gengið í klaustur. Hann var
áhugamaöur, og þaö fór ekki fram
hjá okkur, öörum gestvinum Unu-
húss, aö ýmsir heimsfrcegir Lút-
herstrúarhérvillingar heföu kastaö
frá sér þeirri djöfuls heresíu og
gerzt katólskir. Sigrid Undset var
oröin katólsk. Konrad Simonsen
oröinn katólskur. Hinn mikli
danski rithöfundur, Jóliannes
Jörgensen, var katólskur. Newman
kardináli, sá óviöjafnanlegi rit-
snillingur, var katólíki. Allir and-
ansnienn heimsins virtust snúnir
til katólskrar trúar eöa vera á
veginum. Og okkur skildist jafn-
vel, aö Lúthersvillan vceri svo
kúltúrlaus, aö þar gæti enginn orö-
iö mikill rithöfundur. Þaö var
slæm frétt. Um þetta voru settar
upp miklar og stundum strangar
oröræöur í Unuhúsi.
Við hlaupum hér yfir nokkrar síð-
ur um „Bréf til Láru“ og berum nið-
ur aftur í kaflanum. Þar segir svo:
Laxness hóf menningargagnrýni
sína á breiðari grundvelli í greina-
flokknum ,,Af íslenzku menningar-
ástandi". (Sbr. bls. 10.) I innganginum
leggur höfundur áherzlu á, að allir
siðferðilegir og fagurfræðilegir
hleypidómar varni manninum aö
verða fullkominn „skoðari" og njóta
til fulls „þeirrar dýrðar, sem felst
í ásýnd hlutanna“ — hugsun, sem
kemur aftur fram í Vefaranum
mikla. Sjálfur segist hann hafa
dvalizt á íslandi 1 eitt ár sem hlutlaus
SBKW 9