Vikan - 14.01.1965, Blaðsíða 30

íslenzktherveldi
Framhald af bls. 27.
og landhlauparar mestan part, en
„Herfylkingin í Vestmannaeyjum",
eina herfylkingin, sem um getur
hér á landi, var skipuð hinum dug-
mesfu og nýtustu mönnum. Er satt
að segia furðulegt, að hennar skuli
sáralítið vera getið í samtíðar-
heimildum og að svo hljótt skuli
hafa verið um hana yfirleitt, sem
raun ber vitni.
HERFYLKING VESTMANNAEYJA.
Vorið 1853 fékk Andreas August
von Kohl veitingu fyrir sýslumanns-
embætti í Vestmannaeyjum og kom
út þangað það sama sumar. Hann
var fæddur í Rönne á Borgundar-
hólmi, lögfræðingur að mennt;
hafði gengið í „Kongens Livkorps"
á námsárum sínum í Kaupmanna-
höfn og varð þar undirliðsforingi.
Lagði síðan fyrir sig hermennsku
um hríð, enda af hermannaættum
kominn, hækkaði brátt í höfuðs-
mannstign og sá um þjálfun ný-
liða í Slésvíkurstríðinu.
Von Kohl gerðist fljótt röggsam-
legt yfirvald í Eyjum. Og ekki hafði
hann þar lengi verið, þegar hann
hugði á stofnun hersveitar í Eyjum,
sem hann gæti þjálfað; hafði hann
og til þess nægar tómstundir frá
embættinu, sem ekki var þá um-
svifamikið, en mestu mun það þó
hafa um ráðið hve hermennskan
var honum hugleikin. Komsf hann
brátt að raun um, að Eyjaskeggjar
voru því síður en svo andsnúnir að
„taka um hermennskuna aftur", því
að enn eimdi þar mjög eftir af
hræðslunni við Tyrki og auk þess
gerðust erlendir duggarar þeim oft
ágengir; hefur það og alltaf verið
ofarlega í Vestmannaeyingum að
vilja verja hendur sínar. En von
Kohl gekk annað til í og með, en
að koma upp þjálfuðu landvarnar-
liði — hann leit á herþjálfunina
frá uppeldislegu sjónarmiði og áleit
að með henni mætti vinna gegn
drykkjuskap, óstundvísi og ýmsum
öðrum ódyggðum, og gæti hún
komið Eyjaskeggjum að gagni við
hversdagsleg störf þeirra á sjó og
landi. Ekki vildi hann skylda menn
til herþjónustu, heldur átti herfylk-
ingin að vera skipuð sjálfboðaliðum
eingöngu.
Þegar von Kohl ræddi þetta við
helztu menn í Eyjum, hlaut hann
svo góðar undirtektir, að hann hófst
þegar handa um stofnun hersveit-
arinnar, og byrjaði heræfingar.
Árið 1855 skrifaði hann dómsmála-
stjórninni dönsku; sendi henni beiðni
Eyjaskeggja um að mega stofna
herfylki, sem þeir þó eigi geti nema
stjórnin bregðist ve! við og sendi
þangað „nauðsynleg stríðsáhöld",
og lét sýslumaður meðmæli sfn að
sjálfsögðu fylgja leyfisbeiðninni.
Hófst nú skrifstofuþóf nokkurt í
ráðuneytunum í Kaupmannahöfn,
endalok málsins urðu þó þau, að
hermálaráðuneytið danska sendi
Vestmannaeyingum þrjátíu soldáta-
3Q VIKAN 2. tbl.
byssur með skotfærum úr vopna-
búri Kaupmannahafnar. Þótti von
Kohl það betra en ekki, en ekki
nóg, skrifaði hann enn og kvaðst
þurfa sjötíu byssur handa hersveit
sinni; kvað heræfingum hafa verið
haldið uppi í Eyjum, farið vel fram
og séu Eyjaskeggjar beztu hermenn
— einnig hafi reglusemi og stund-
vísi aukizt mjög meðal manna við
herþjálfunina, svo og gott félags-
lyndi. Korða vildi hann einnig fá
og trumbu og margt fleira, er hann
taldi herfylkinguna ekki geta án
verið.
Allt var þetta smám saman í té
látið — sextíu fótgönguliðsbyssur,
rifflar með byssustingjum, nokkrir
korðar, skotfæri og leðurtöskur og
mörg önnur áhöld, og voru Eyja-
skeggjum nú ætlaðir 200 ríkisdalir
til herfylkingar sinnar með konungs-
úrskurði, og kom þessi vopnasend-
ing til Eyja í septembermánuði,
1858. Þá gaf Niels Byrde, kaup-
maður í Eyjum, herfylkingunni silki-
fána. Þó að þessi síðari vopnasend-
ing kæmi ekki fyrr, var herfylking-
in formlega stofnuð og henni samd-
ar reglur árið áður. Hélt von Kohl
marga fundi með Eyjaskeggjum og
kvaðst ekki ánægður fyrr en allir
vopnfærir menn þar á aldrinum
18—40 ára gengu í herfylkinguna;
var síðasti fundurinn haldinn 19.
sept. 1858 — en þá mun siðari
vopnasendingin hafa verið þangað
komin — og varð von Kohl þá að
ósk sinni varðandi þátttökuna, enda
brýndi hann menn ákaft til hennar.
SKIPULAG HERFYLKINGARINNAR,
REGLUR OG ÞJÁLFUN.
Svo merkilegt fyrirbæri verður
stofnun og starfsemi þessarar her-
fylkingar að teljast, að ekki verður
hjá því komizt að rekja nánar skipu-
lag hennar, reglur og þjálfun. Dreg
ég þar enn sem fyrr Vestmanna-
eyjasögu Sigfúsar M. Johnsen út
úr hillunni, en þar segir orðrétt:
„Herfylking Vestmannaeyja var
stofnuð sem fiokkur létt vopnaðra
fótgönguliðsmanna undir stjórn
fylkingarstjóra, serp æðsta yfir-
manns hersins. Þá voru skipaðir
tveir liðsforingjar og einn yfir-
flokksforingi (Commandör Sergeant).
Fjórri deildarforingjar (Sergeantar).
Ennfremur fánaberi og trumbuslag-
ari. Liðinu var skipt í fjórar deild-
ir. Einnig voru tvær drengjadeildir
eða flokkar, á aldrinum frá 8—16
ára, og hafði hvor drengjaflokkur
sinn eigin flokk^stjóra. í flokkun-
um, sem skipaðir voru fleiri en tólf
mönnum, skyldi og vera sérstakur
undirforingi (Underkorporal). Liðs-
sveitarmennirnir sjálfir áttu að
kjósa sér foringja hverjir fyrir sína
deild, undir samþykki herfylkingar-
stjórans, flokksforingjar kusu liðs-
foringjana, og hvorir tveggja skyldu
í sameiningu kjósa yfirfylkingar-
stjórann eða höfuðsmanninn, en
hann réði sjálfur vali yfirflokks-
foringjans, fánaberans og trumbu-
slagarans. Yfirflokksforingjann bar
að kjósa úr flokki foringjanna.
Þessi störf öll í þágu Herfylkingar-
innar voru auðvitað ólaunuð. Rétt
höfðu menn til að halda stöðum
sínum, svo framarlega sem þeir
brutu eigi af sér. En margs bar að
gæta og margt til ávirðinga talið,
svo sem ef menn reyndust tómlátir
eða eigi nógu duglegir í starfinu,
mættu óreglulega og þessleiðis. Her-
ráðið skyldi dæma hér um . . ."
Eins o gáður er getið, voru engir
skyldir til að ganga í herfylking-
una, en gengju menn í hana, voru
þeir skuldbundnir til að vera í
henni árið minnst, miðað við 1.
október, en þeir, sem úr gengu, urðu
að tilkynna það yfirfylkingarstjóra
fyrir lok septembermánaðar, og
loks að skila vopnum sínum og
verjum í góðu ásigkomulagi. Fylk-
ingarmönnum var skylt að lúta her-
aga skilyrðislaust, hlýða kalli hve-
nær sem var og sýna yfirmönnum
sínum fyllstu virðingu og hlýðni.
Hlýddi einhver eigi kalli og fjar-
vist hans dæmdist eigi lögmæt, var
hann sóttur heim, en ítrekað brot
varðaði brottrekstri. Það var og
í reglum herfylkingarinnar, að liðs-
menn skyldu haga sér vel og sóma-
samlega í einu og öllu, forðast
drykkjuskap og alla óreglu,- varð-
aði fyrsta brot áminningu og ann-
að brottrekstri. Yfirfylkingarstjórinn
gaf út allar fyrirskipanir og voru
þær færðar inn í dagbók, „parol-
journal", eins og um her væri að
ræða.
Von Kohl hafði sjálfur á hendi
yfirstjórn fylkingarinnar eins og að
líkum lætur, svo og þjálfun foringja
og liðsmanna og lagði í það mikla
vinnu. En hann lét ekki þar við
sitja; með frábærum dugnaði kom
hann upp veglegu þinghúsi í Eyjum
og varð þar aðsetur fylkingarinnar
og setti hann liðsmönnum strangar
reglur um umgengni alla. Hann út-
vegaði og talsvert af bókum, bæði
fræðandi bókum og skáldritum, sem
lágu þar frammi til lestrar, og var
það fyrsti vísir að almenningsbóka-
safni í Eyjum. Þá lét hann og pappír
og ritföng liggja þar frammi og
hvatti liðsmenn — en fylkinguna
skipuðu nær allir karlmenn í Eyjum
á áður nefndum aldri — til að eyða
tómstundum þar við lestur og nám
í skrift og reikningi í stað þess að
hanga við búðarborðin, samtímis
því, sem hann herti mjög sóknina
gegn drykkjuskapnum. Hergöngur
hóufst frá þinghúsinu, og voru her-
æfingar yfirleitt tvisvar í viku, nema
um mesta annatímann, en auk
vopnaburðar, skotfimi og meðferð
annarra vopna, var mikil áherzla
lögð á allskonar líkamsþjálfun. Á
sunnudögum voru svo haldnar her-
göngur til skemmtunar og tóku
Eyjaskeggjar almennan þátt f þeim,
og á sumrin gekkst herfylkingin fyr-
ir skemmtunum inni í Herjólfsdal,
og mun það upphafið að þjóðhátíð-
arhaldi þar. Þá höfðu og liðsmenn
með sér margskonar félagsskap. Ef
liðsmenn létust, mætti öll fylkingin
við jarðarförina í einkennisbúning-
um og undir fánum, en sorgarfáni
borinn fyrir og-mikij viðhöfn sýnd.
Og við brúðkaup fylkingarmanna
var hin mesta viðhöfn, meðal ann-
ars skotið af fallbyssum, og við
ýmis tækifæri setti herfylkingin há-
tíðlegan svip á það, sem fram fór,
með hornablæstri, trumbuslætti og
annarri hermennskulegri athöfn.
Mest var þó vert um hin menn-
ingarlegu áhrif af starfsemi her-
fylkingarinnar, bæði Kkamleg og
siðgæðileg. Enda mun það hafa ver-
ið aðalmarkmið von Kohls strax í
upphafi. Þó að hann notfærði sér
þar landlægan ótta Eyjaskeggja við
Tyrkjann og aðra ránsmenn, vissi
hann áreiðanlega betur. Mun það
einsdæmi — kannski í veraldarsög-
unni — að stofnuð sé herfylking og
þjálfuð ( vopnaburði og öðrum
íþróttum, vitandi það, að aldrei
mundi verða til hennar gripið [
hernaðarlegum tilgangi og hefur
von Kohl verið meiri uppeldisfröm-
uður en menn gerðu sér grein fyrir
þá, og enn hefur það starf hans
ekki hlotið þá viðurkenningu, sem
það á skilið. Að honum gekk ann-
að og meira til en að sinna her-
þjálfuninni sjálfum sér til dægra-
styttingar, má sjá af því meðal ann-
ars hve mikla áherzlu hann lagði
á það, að liðsmennirnir menntuðu
sig með sjálfsnámi í reikningi og
öðrum bóklegum greinum, ástund-
uðu bindindi, góða hegðun og
glæsimennsku í allri framkomu, svo
og, að hann lagði fram drjúgan
skilding úr eigin vasa til að standa
straum af „herkostnaðinum", þeg-
ar þraut framlög annarstaðar frá.
Freistandi væri að lýsa „orrust-
um" fylkingarmanna, einkennisbún-
ingi og ýmsu öðru í því sambandi,
en ekki er rúm til þess hér. Skal
mönnum á það bent, að um allt
það er hinar gleggstu heimildir að
finna í áðurnefndri Vestmannaeyja-
sögu Sigfúsar M. Johnsen, og á
hann miklar þakkir skildar fyrir að
hafa bjargað þeim einstæða fróð-
leik frá glötun áður en það var
um seinan. Geta má þess, að enn
er til eitt af vopnum herfylkingar-
manna, — korði Árna Einarssonar
frá Vilborgarstöðum, en önnur
munu glötuð ásamt öðrum „stríðsá-
höldum fylkingarinnar." Til dæmis
um það, hve þátttaka í herþjónust-
unni var almenn, má geta þess, að
árið 1858 skipuðu hana 104 menn
af 110, sem þá voru á þeim aldri
í Eyjum.
Von Kohl var kvæntur maður,
en aldrei kom eiginkona hans til
Eyja, og mun það hafa ýtt undir
hann að sækja um embætti í Dan-
mörku, sem honum var veitt árið
1859, og setti hann þá mann, er
hann treysti bezt ti! að taka við
yfirstjórn herfylkingarinnar. Ekki
kom þó til þess, að hann tæki þetta
embætti sitt f Danmörku — hann
andaðist úr, slagi í Eyjum, þann 22.
janúar, 1860. Var hann jarðsettur
þar, og fylgdi herfylkingin honum
til grafar með allri þeirri hernaðar-
legu viðhöfn, sem hann hafði þjálf-
að hana f. Herfylkingin var hans
óskabarn, og einn — og sennilega
veigamesti — þátturinn í þeirri starf-
semi hans að verða Eyjaskeggjum