Vikan - 12.01.1967, Blaðsíða 31

hafa alltaf verið manna opnastir
fyrir nýjum viðhorfum og hug-
myndum og fljótastir til að fram-
kvæma þær, svo frami þeir hafi
haft frið til þess fyrir einhverjum
pólitískum einræðispoturum. Nú,
við vorum að tala um Gropius.
Hann stofnaði í Dessau hinn
fræga Bauhaus-skóla, sem lagði
ekki einungis grundvöllinn að
nýrri stefnu í arkitektúr í sam-
ræmi við breyttan tíma, heldur
og gerbreytingu og nýsköpun í
gerð húsgagna og húsbúnaðar. Á
þennan hátt hafa Gropius og sam- ’
starfsmenn hans auðgað hver-
dagslíf hvers nútímamanns. Stóll-
inn. sem þú situr í, Ijósakúlan í
baðherberginu, leslampinn á
borðinu, mótun þessara litlu
hluta og fjölmargra annarra í það
form, er fellur inn í líf nútíma-
mannsins, er frá Bauhaus komið.
— Viltu nefna einhverja af
helztu samstarfsmönnum Grop-
iusar?
— Þeir voru margir, því hann
fékk marga af beztu listamönnum
samtímans, það er að segja list-
málara og arkitekta, til að vinna
saman í Bauhaus. Meðal kennara
þar voru til dæmis þeir Paul Klee
og Kandinsky. Eitt af því, sem
var einkennandi fyrir Gropius,
var sú áherzla sem hann lagði á
þetta samstarf málara og arki-
tekta.
— Hvert myndirðu segja að
hefði verið aðalinntakið í hug-
myndarbyltingu Gropiusar?
— Það stórkostlegasta við
Gropius er, að hann lætur form-
mótunina fara fram í samræmi
við vélina. Áður höfðu vélarnar
verið látnar móta eftir formum,
sem voru til fyrir þeirra daga.
Gropius kom fram með nýjan
skóla, nýjar kenningar, nýjar
hugmyndir.
— Viltu skýra þetta með dæmi,
Hörður?
— Fyrir daga Gropiusar var
það siður, að ef það átti til dæmis
að framleiða skálar í vél, þá var
tekin einhver gömul skál, kann-
ski frá renessanstímanum, mótuð
eftir þeim skorðum, sem hand-
iðninni voru settar. Þessa skál
var svo vélin látin kópíera. En
Gropius og hans menn teiknuðu
nýja skál í samræmi við getu og
eiginleika vélarinnar. Og áhrifin
frá Bauhaus hafa náð langt út
fyrir húsbúnaðinn. Þau hafa til
dæmis haft gagnger áhrif á bíla-
iðnaðinn.
— Hvað er að segja um út-
breiðslu áhrifanna frá Bauhaus
utan Þýzkalands?
— Þeirra gætti fljótlega víða.
Norðurlönd urðu fljót til að taka
við sér, strax kringum 1930.
Þannig varð til húsgagnaiðnaður
Dana, sem þeir eru nú frægir fyr-
ir um víða veröld og er þýðingar-
mikill liður í útflutningsfram-
leiðslu þeirra. En sögu sjálfs Bau-
haus-skólans lauk með valdatöku
Hitlers í Þýzkalandi. Nazistum
var svo illa við þennan skóla að
þeir létu sér ekki nægja að leggja
hann niður, heldur jöfnuðu þeir
skólabyggingarnar við jörðu. Með
þessu gerði Hitler mörgum öðr-
um þjóðum stórgreiða, og þá
einkum Bandaríkjamönnum og
Bretum, því snilldarmenn þeir, er
við skólann höfðu starfað, flýðu
flestir á þeirrar náðir og hafa síð-
an átt ómetanlegan þátt í að
auðga menningu þessara þjóða.
— Þú hefur vitaskuld fljótt
fengið áhuga á því að koma Baus-
haumenningunni hingað upp á
landið?
— Jú, ég leit svo á, að hvað
hana snerti hefðum við allt að
vinna en engu að tapa. Fram að
þessum tíma höfðum við bænda-
þjóðfélag; nú vorum við í einum
hvelli að breytast í þéttbýlisþjóð.
Þegar ég kom heim, stofnaði ég
tímaritið Birting ásamt fleirum,
og greinamar, sem ég skrifaði í
hann voru fyrst og fremst um
arkitektúr, en ekki myndlist. Á
árunum 1954—60 skrifaði ég
greinaflokk í tímaritið til að
kynna hinar nýju hugmyndir.
— En þú reyndir einnig að út-
færa þær í verki?
— í samræmi við það, sem við
höfum verið að ræða um, hafði
ég áhuga á að koma á fót sam-
starfi myndlistarmanna og arki-
tekta hérlendis. Ég vildi koma
því til leiðar, að myndlistarmenn
væru látnir skreyta opinberar
byggingar með málverkum í anda
samtímans. Til þess að fólk skilji
nútímalist, þarf það að hafa hana
fyrir augunum í sínu hverdags-
lega umhverfi, til dæmis í skól-
um og í bönkum, þar sem það
kemur daglega. Þessi hugmynd
um að kynna samtímalist er ekki
ný; á renessanstímanum var farið
eins að. Þessi viðleitni hjá mér
bar nokkurn árangur; við Sverr-
ir Haraldsson og Þorvaldur
Skúlason urðum fyrstir manna
hérlendis til að gera veggskreyt-
ingar í nútímaanda. Þetta lagðist
svo niður um nokkur ár, en nú
er byrjað á því aftur sem betur
fer, þar á ég við skreytingar
þeirra Valtýs Péturssonar og
Gunnlaugs Schevings á Kennara-
skólanum.
— Hafðirðu í huga í þessu.
sambandi að skapa nýja þjóðlega
list?
— Að mínum dómi getur þjóð-
leg list ekki orðið til vegna þess
eins að menn segi: Nú ætla ég að
skapa þjóðlega list. Og ég mæli
ekki með því að stæld sé list frá.
renessansi eða einhverju öðru
löngu liðnu tímabili, heldur að
listin mótist í samræmi við sam-
tímann en einnig þær sérstöku
aðstæður og umhverfi, sem hlut-
aðeigandi land býður upp á. Ekk-
ert er afkáralegra en að stæla
útlenda tízku gagnrýnislaust,
hvort heldur sem er í list eða
annari menningu. Það er til dæm-
is gráthlægilegt að sjá telpur hér
úti á íslandi tipla í klakaslabbinu
hér á veturna í fótabúnaði, sem
gerður er fyrir Suðurlönd. Ég á
ekki við að við eigum að taka
upp klæðbúnað fyrri alda, en við
verðum að klæða okkur í sam-
ræmi við veðurfarið. Þar með er
ekki sagt, að við getum ekki verið
smart. Hið þjóðlega er í mínum
augum að taka tillit til þeirra að-
stæðna, sem við búum við.
— En hvenær snerirðu þér að
rannsóknum á íslenzkri bygginga-
sögu?
—- Þegar um það var að ræða
að vekja nýsköpun í byggingalist
eins lands, er frumskilyrði að
þekkja eitthvað til fortíðar þess
í þeim efnum. Ég fór því snemma
að spyrja sjálfan mig sem svo:
Hvað um íslenzka byggingalist?
Hvað er orðið um hana? Hvað er
þar við að styðjast? Og svarið
varð auðvitað: Nákvæmlega ekki
neitt. Þeim málum hafði ekki ver-
ið sinnt. Ég fór þá að safna ljós-
myndum að gömlum húsum til að
átta mig á, hvað til væri af efni
til rannsókna. Þá rakst ég í blaði
á auglýsingu um styrk frá Vís-
indasjóði, og þar eð mig langaði
út á land til að athuga. hvað þar
væri til af fornum minjum um
þetta efni, þá sótti ég um styrk-
inn. Nú, ég fékk hann og hóf svo
rannsóknaferðir um landið, leit-
aði og gerði athuganir og fór auk
þess að skrifa nýjan greinaflokk
í Birting um forna íslenzka bygg-
ingalist. Fyrir velvilja Vísinda-
sjóðs fékk ég styrkinn hækkað-
an, svo að ég hef getað helgað
mig rannsóknunum algerlega síð-
ustu tvö árin.
— f hverju hafa rannsóknir
þínar einkum verið fólgnar?
— Fyrst var að kanna þær
byggingar, er uppistandandi eru,
en þær eru naumast til eldri en
frá síðastliðinni öld. Næst lá þá
fyrir að athuga skráðar heimildir.
Ég er búinn að sitja í meira en
ár niðri á Þjóðskjalasafni, aðal-
lega við lestur og uppskriftir á
gömlum úttektum. Auk þess hef
ég lesið mér til um forna bygg-
ingalist nágrannalandanna. í
þessu stend ég nú: samanburði á
fornum húsum og þeim fornu
minjum, sem þar eru geymdar,
og hinum fornu úttektum, það er
að segja skriflegum lýsingum á
húsum og innbúi, sem geymdar
eru á Þjóðskjalasafninu.
Að þessu hef ég verið til að
gera mér og öðrum grein fyrir
hvaða byggingalist hafi verið til
á fslandi og hvers virði hún sé,
bæði fyrir okkur og eins fyrir
umheiminn. Og mér finnst hafa
2. tbi. vncAN 31