Vikan - 12.01.1967, Blaðsíða 33

Rafmagnsrakvélar
i miklu urvali metf og
án bartskera og
h'arklippum
Vlil ÓÐINSTORG stm1103a2 y
komið í ljós, að íslendingar hafi
skapaið byggingalist, sem þeir
þurfi siður en svo að skammast
sín fyrir, og sem er á stundum
það stórbrotin og merkileg, að
það er fullkomlega ástæðulaust
að þegja um það. Ég lít svo á, að
það hafi gætt of mikiUar ein-
hæfni í íslenzkri menningar-
geymd. Við höfum sýnt bók-
menntunum mikinn sóma og er
auðvitað ekki nema gott eitt um
það að segja. En ég er á þeirri
skoðun, að forfeður okkar hafi
ekki unnið síðri verk í bygginga-
list og tréskurði. Þessi einsýni í
mati á menningu okkar er ófær
og hefur skaðað okkur verulega.
Það er að vísu skiljanlegt, að á
verstu niðurlægindartímum þjóð-
arinnar hafi hún ekki getað om-
að sér við annað en bókmenntirn-
ar, en nú á tímum, þegar öllu þarf
að koma fyrir að hætti siðaðra
manna, gengur þessháttar ekki
lengur. Það nær engri átt að
húsasmiðir og arkitektar séu út-
skrifaðir hér á landi án þess að
þeir viti eitthvað um þann arf,
sem byggingamenning þjóðar
þeirra hefur látið þeim eftir. En
þetta er gert. í Iðnskólanum, sem
útskrifar alla þá menn, sem móta
hlutina sem við sjáum fyrir aug-
um okkar í daglegu lífi, er ekki
kennt eitt einasta orð í sögu arki-
tektsúrs eða lista yfirleitt.. Þetta
er ekki heldur gert í menntaskól-
anum og ekki í háskólanum.
— Ertu kominn langt áleiðis í
rannsóknunum?
— Ég hef þegar farið yfir allar
úttektir frá tímanum framundir
1800 og ætla að fara yfir allar,
sem til eru framundir miðja nítj-
ándu öld.
— Síðan hvenær eru elztu út-
tektirnar?
— Sú elzta er af Þykkvabæjar-
klaustri og er frá 1340.
— Svo við víkjum að ritverki
þínu. Hvenær er útkoma þess fyr-
irhuguð?
— Um það er ekkert hægt að
segja að svo stöddu; til þess á ég
enn of margt óunnið.
— Verður það í mörgum bind-
um?
í tveimur bindum. Hið fyrra
verður um sögu og þróun ís-
lenzkra sveitabæjarins, hið síðara
um íslenzku kirkjuna.
— Hvernig er þróunarsaga ís-
lenzka sveitabæjarins, í stórum
dráttum?
— Sú gerð hans, sem lengst
var við lýði, gangahúsið, var orð-
in nokkurnveginn fastmótuð á
fjórtándu öld. Fyrir þann tíma
var bærinn langhús, í sinni upp-
runalegustu gerð aðeins einn,
langur skáli, sem í senn var setu-
stofa, svefnhús og matsalur. Þetta
var skáli landsnámsmanna. En
fljótlega bætast við fleiri bæjar-
hús, og er stofan merkasta nýj-
ungin, skálinn verður fljótlega
aðeins svefnhús. Baðstofan kem-
ur líka fljótt til sögunnar, en ekki
er vitað hvenær. í upphafi er hún
líklegast laus frá bæ en er síðan
höfð aftast húsa. Fyrst fer fólkið
þangað einungis til að baða sig,
eins og nafnið bendir til, en þeg-
ar kemur fram á niðurlægingar-
tímana og eldivið skortir tíl að
hita upp öll hin stóru bæjarhús,
fer fólkið að flýja inn í baðstof-
una í kuldum, því að hún er lítil
og þarf því lítið eldsneyti til að
hita hana upp. Þessi þýðing bað-
stofunnar sem íveruhúss fer sí-
vaxandi; það er farið að hafa
hana stæx-ri og að lokum varð
hún aðalíveruhúsið í bæjarþorp-
inu, svefnhús og matsalur, eins
og tíðkaðist allt fram á þessa öld
og eldra fólki að minnsta kosti
er í fersku minni. Það er þó ekki
fyrr en á síðari hluta 18. aldar og
fyrri hluta 19. að fólkið flytur
rúmin úr skálanum inn í bað-
stofuna.
— Hvenær verður burstabær-
inn til?
— Hann verður til samstiga
áðurnefndum flutningi á rúmun-
imi inn í baðstofuna. Þá fer verzl-
unarfrelsi vaxandi og merm höfðu
nú efni og tök á því að kaupa
timbur, en þau skilyrði höfðu
ekki verið fyrir hendi öldum sam-
an, eða ekki síðan um siðaskipti,
er verzlunin við Noreg hætti, og
kastaði þó fyrst tólfunum eftir að
einokunarverzlunin hófst.
Eftir því sem ég bezt fæ séð af
úttektum frá átjándu öld og jafn-
vel framundir miðja nítjándu öld,
þá eru til dæmis baðstofur á öll-
um meðaljörðum óþiljaðar. Það
lætur að líkum að fólk, sem ekki
hefur efni á að þilja eitt aðal
íveruherbergi bæjarins, það fer
ekki að eyða þessum fáu spýtum,
sem það hefur til umráða, í þiljun
stafnanna. Burstabærinn hefur
því lengi framan af aðeins verið
munaður efnuðustu bænda.
Athyglisvert atriði í bygginga-
sögu þessari er ónstofan. Hún var
afhýsi, sem haft var til hliðar við
baðstofuna. Inni í henni var ofn,
ón, hlaðinn úr grjóti. Tilgangur-
inn með því að hafa óninn í húsi
sér mun hafa verið sá að losna
við reykinn, því hann lagði upp
um vindauga á þaki ónstofunnar,
en hitann lagði hinsvegar inn í
baðstofuna. Ónstofan mun hafa
verið við lýði á tímabilinu frá
fimmtándu öld og fram á seinni
hluta 18. aldar.
— Hvað viltu segja um hitt að-
alviðfangsefnið, kirkjuna?
— Hún er afbrigði af norsku
stafkiríkjunni. Saga hennar er
ekki síður merkileg en bæjarins,
en hvað hana snertir á ég enn
eftir margt órannsakað.
— Gerirðu þér ef til vill vonir
um, að rannsóknir þínar og rit-
verk verði til þess, að til verði
nýr þjóðlegur byggingastíll...
— Nei nei. í guðanna bænum
engan ungmennafélagastíl.
— Hver er þá megintilgangur
þinn með þessu umfangsmikla
starfi?
— Að hjálpa mönnum til að
læra að þekkja sjálfa sig. Þeim
mun betur sem menn þekkja for-
tíð þjóðfélags síns og þjóðmenn-
ingar, þeim mun færari eru þeir
um að skilja sjálfa sig og nútíð-
ina og að snúast á jákvæðan hátt
við vandamálum framtíðarinnar.
„Að fortíð skal byggja ef frum-
legt skal byggja“. sagði skáldið.
Því er það, að þótt þetta starf
mitt snúi að foríðinni, þá er það
unnið fyrir framtíðina. dþ.
Fijieyjar
Framhald af bls. 19.
hún, hafði hinn gamli einvald-
ur staðið í þrálátu stappi við
Bandaríkj amenn.
Framferði bandarískra sjó-
manna og sjóliða hafði hvað eft-
ir annað leitt til þess, að undir-
höfðingjar Chakombaus gerðu
blóðugar árásir á verzlunar- og
kristniboðsstöðvar. Bandarískur
sjóhðsforingi heimtaði að lokum
af kóngi um 40.000 dollara í
skaðabætvu-, og var það æðifé
á þeirri tíð. Jafnframt hótaði
foringi þessi að taka eyjarnar
þegar í stað hernámi og leggja
þær undir Bandaríkin.
Á þessari örlagastundu kallaði
konungur alla undirhöfðingja
sína saman til skrafs og ráða-
gerða í höfuðstaðnum Levuka á
Ovalau. Fundurinn var haldinn í
marz 1874.
Viðstaddur fundinn var einnig
2. tbi. VIKAN 33