Vikan - 05.12.1985, Blaðsíða 31

Vísindi fyrir almenning
Harry Bökstedt
ÍSLENDINGUR RANNSAKAR
ÖRLÖG RÓMVERJA
Dr. Haraldur Sigurðsson lýsir gosinu sem lagði
Á lista, sem nýlega var gefinn út um 50 merkustu fundarstaði fornminja í
heiminum, vantar Pompei, hina þekktu rómversku borg sem grófst i ösku
og vikur við gos í Vesúvíusi árið 79 eftir Krist. Á hinn bóginn er nágranna-
borg Pompei, Herculaneum, sem einnig er við Napoliflóann, á listanum.
Sú borg hlaut raunar sömu örlög og Pompei. Ástœður þess að menn
telja Herculaneum nú merkari eru fyrst og fremst þœr að þar hafa fundist
mjög vel varðveittar leifar af forgengilegum hlutum. Þetta eru bœði bein,
en á siðustu árum hafa óvœnt fundist heillegar beinagrindur i
Herculaneum, og einnig tréhlutir.
Pompei og Herculaneum í rúst árið 79 eftir Krist
Meö rannsóknum á beinagrindunum
í Herculaneum hefur tekist aö afla
mikilvægra upplýsinga um útlit og lík-
amsbyggingu, mataræöi og heilsufar
hinna fornu Rómverja. Fornminjar af
þessu tæi eru fullt eins verömætar og
rúnir, mósaík og handrit.
Ekki hafa áöur fundist vel varðveitt-
ar rómverskar beinagrindur, meðal
annars vegna þess aö Rómverjar
brenndu lík hinna dauöu.
Þetta fannst af tilviljun fyrir fimm
árum. Þá var unnið aö því aö ræsa
fram rústir baöhúss. I höröum berg-
lögum, sem nú eru þar sem áður var
fjaran í hinni fornu Herculaneumborg,
lentu menn óforvarandis á nokkrum
beinagrindum fólks frá þeim tíma þeg-
ar eldgosið lagöi borgina í eyöi.
MILLI STEINS OG SLEGGJU
Þetta var fornleifafræöingunum mikiö
undrunarefni. Fram aö þessu höföu
ekki fundist neinar leifar fólks í þeim
hlutum borgarinnar sem grafnir höföu
veriö úr jöröu. Fræðimenn voru því
þeirrar skoöunar að íbúunum hefði
gefist ráörúm til þess aö flýja áöur en
hamfarirnar dundu yfir, ef til vill
vegna þess aö þeim heföu borist fregn-
ir af örlögum Pompei.
Nú vita menn betur. Um þaö bil 150
beinagrindur hafa verið grafnar úr
jöröu og hafa náðst upp af sjávarbotni
og það er ef til vill aöeins smábrot
þeirra sem fórust. Þetta fólk hafði
greinilega farist þegar þaö reyndi aö
flýja út á ólgandi haf undan heitum
straumi eöju. öldurnar á sjónum voru
of stórar til þess aö unnt væri aö hrinda
bátum á flot.
Ofsaveöur er einatt fylgifiskur elds-
umbrota af þessu tæi. Loftiö sogast að
fjöllunum vegna uppstreymisins sem
gosið og hitinn skapa. Herculaneum
var viö rætur Vesúvíusar nokkrar míl-
ur suöaustur af Napolí. Þar hefur ef-
laust verið vitlaust veöur.
Þaö er átakanlegt aö sjá vitnisburö
beinanna á ströndinni viö
Herculaneum. Auösætt er af stelling-
unum aö fólkið hefur dáiö skyndilega.
Dauöastundin er varðveitt hartnær tvö
þúsund árum eftir aö fólkiö mætti ör-
lögum sinum. Á einum stað eru beina-
grindur sex fullorðinna og sex barna
sem leitaö hafa skjóls undir steinboga
og hjúfraö sig hvert aö ööru á dauöa-
stundinni. Þar rétt hjá er beinagrind
fjórtán ára stúlku sem heldur á
tveggja ára barni.
Neöan við svalir fannst beinagrind
af ungri konu sem haföi kastast fram
af svölunum og höfuðkúpubrotnaö.
Mjaömargrindin var líka brotin. Viö
hliöina á níu metra löngum bát var
beinagrind af sjómanni sem hélt
traustu taki um ár. Kannski var
hann formaöur á bátnum en fundurinn
veitti mikilvægar upplýsingar um sjó-
mennsku Rómverja.
HERMANNLEGUR RÓMVERJI
Eitt af því fyrsta sem fannst var
beinagrind af rómverskum hermanni.
Hann hafði fallið á grúfu í sandinn. Viö
hlið hans var slíöur af sveröi og opin
budda og innihaldið lá dreift allt í
kring; peningarfrástjórnartíðNerós.
Hermaöurinn var um 37 ára gamall
eftir því sem næst verður komist og af-
ar hermannlega vaxinn. Hann var til
dæmis 187 sentímetra hár en meðalhæð
Rómverja var annars ekki nema 170
sentímetrar hjá körlum og 156 sentí-
metrar hjá rómverskum konum eftir
öörum beinum að dæma. Hann hefur
líka veriö fallega vaxinn og eftir öllum
sólarmerkjum að dæma lifaö viö góöan
kost. Allar tennur eru heilar og liðamót
eru óslitin. Reyndar viröast flestir íbú-
ar Herculaneum hafa lifaö viö góöan
kost og haft nóg aö bíta og brenna. Þaö
eru að vísu undantekningar á þessu og
talið er aö þær beinagrindur sem bera
merki næringarskorts og slits séu af
þrælum og þjónustufólki.
1 einni beinagrind konu hafa vísinda-
menn fundiö óeölilegt magn af blýi og
tvær aörar bera merki um blýeitrun.
Þetta getur staöfest gamlan grun um
aö Rómverjar hafi ekki hirt um eöa
kunnað að varast þennan eitraöa
málm. Blýið kann aö hafa veriö bæöi í
víni og vatni.
Sá sem stjórnar uppgreftrinum í
Herculaneum er Italinn Giuseppi
Maggi, en bandaríski beinasérfræöing-
urinn Sara Bisel hefur boriö hitann og
þungann af rannsóknum beinanna. Aö
hluta til er þessi rannsókn kostuð af
Bandaríska landfræöifélaginu og tíma-
riti þess, „The National Geographic”.
GÍFURLEG SPRENGING
Hinn þekkti íslenski eldfjallafræöing-
ur, dr. Haraldur Sigurðsson, hefur getað
lýst í smáatriöum atburðarásinni hinn
örlagaríka dag árið 79 eftir Krist. Það
var snemma dags 24. ágúst sem ósköp-
in hófust. Þá varö geysiöflug spreng-
ing í eldfjallinu og storkinn tappi, sem
stíflaöi gígrásina, þeyttist í loft upp.
Gjóska, grjót, eldur og eimyrja þeytt-
ust marga kílómetra frá eldspúandi
keilu fjallsins. Þessu fylgdi gasspreng-
ing og ský úr gasi og ösku helltist niöur
yfir Pompei. Stór hluti íbúanna þar
virðist hafa kafnaö af eiturgasi fremur
en þeir hafi látiö lífiö í öskunni sem
lagðist yfir allt en var í fyrstu aöeins
nokkrir tugir sentímetra á þykkt.
Herculaneum, sem lá nær fjallinu,
slapp í fyrstu viö þessi hroðalegu ör-
lög. Þaö var vindáttinni aö þakka.
Þykk öskuský þeyttust upp úr gígn-
um og þaö var myrkur um miöjan dag
í héruöunum umhverfis fjalliö.
I hlíðum Vesúvíusar hlóöust upp
skaflar af gjósku og þegar tók aö rigna
undir kvöldiö lagöi eöjan af staö niöur
hliöarnar. Um miönætti náöi eðju-
straumurinn til Herculaneum. Drullan
lagðist í fimmtán til tuttugu metra
þykku lagi yfir bæinn og stirönaöi fljót-
lega. Þaö er þessi haröa öskuleöja sem
hefur varöveitt hann til þessa dags.
SUMARLEYFISPARADÍS
Gosið var í hrinum, segir Haraldur
Sigurösson, en þaö var lítiö hraun-
rennsli. Þaö var sjötta hrinan sem
gróf Pompei í grjót og ösku, um þaö bil
sjö tímum eftir að Herculaneum fór á
kaf í eðjuna, eöa um klukkan 7 um
morguninn 25. ágúst.
Ibúafjöldi Herculaneum var ekki
nema um það bil þriðjungur af íbúa-
fjölda Pompei eöa 4000—5000 manns.
Pompei, sem er um þaö bil 10 kílómetr-
um lengra í suövestur frá Napolí, var
dæmigeröur rómverskur smábær.
Herculaneum viröist á hinn bóginn
hafa verið eins konar sumarleyfis-
paradís efnaðra Napolíbúa. Húsin voru
sumarbústaöir hinna ríku. A okkar
mælikvaröa voru þau glæsileg.
49- tbl. Vikan 31