Heima er bezt - 01.12.1965, Qupperneq 9

Höfnin i Æðey, Æðeyjarhús.
að á vorin sé þar kvikt líf í hverri laut og á hverri
þúfu, og jafnvel tún og kofaþök þakin eggjum og fugli.
Það er líf sem óvíða á sinn líka.
Þegar Þorvaldur Thoroddsen kom út í Æðey 1887,
segir hann, að þar hafi hvorki verið til mús né köttur,
hvort svo er enn, veit ég ekki.
Selveiði var þar töluverð áður fyrr, en talið er að
hún hafi minnkað, þegar kom fram á síðustu öld.
Eins og að líkum leiðir er talsvert um örnefni í Æð-
ey, og flestar helztu hæðir á henni heita borgir. Þannig
er þar Grunnborg, Miðborg, Stóraborg, Vatnsborg og
Kofuborg. Sum örnefnanna eiga sér ákveðna sögu. Þar
er t. d. suður á eynni klettastallur, sem heitir Eyvind-
ar-hjalli. Þar renndi Eyvindur einhver færi í sjó og fékk
á færið svo stóra lúðu, að hlutverkaskipti urðu í viður-
eigninni þeirra á milli, þannig að það var lúðan, sem
dró Eyvind á sjó út, og þar lét hann líf sitt við lítinn
orðstír. Nafn hans hefur þó orðið eilíft í sambandi við
klettinn, sem hann sat á, þegar þetta einstæða atvik
gerðist.
Merkasta örnefnið í Æðey er samt Gulunef, sem er
á norðurhluta eyjarinnar. Við það örnefni er bundin
mikil og átakanleg harmsaga, sem að eilífu verður tengd
Æðey. Það er sagan um Spánverjavígin 1615.
Spánverja-vígin voru í röð meiri háttar atburða á
Islandi á 17. öld, og er þeirra rækilega getið í annálum
og Alþingisbókum, en þó einna ítarlegast og samfelldast
í frásögn Jóns Guðmundssonar lærða. Til er og stutt
frásögn, sem geymd er í handritasafni Stokkhólmsborg-
ar. Elún er eftir Jón Eggertsson og hljóðar svo:
„Ari Magnússon lét í hel slá 34 spánska ræningja og
illvirkja, sem komu þar á land í hans umráðandi sýslu
og settust þar á land um veturinn, þar þeir höfðu brot-
ið skip sitt. Og hvað vel landsinnbyggjendurnir gáfu
þeim til fæðu og annarrar lífsnauðþurftar, vildu þeir
ei þar með nægjast, heldur þar á ofan ræntu fémunum
rnanna og brutu upp húsin, sýndu sig í að hengja einn
prest í kirkjunni, þó að það hindraðist fyrir hjálp ann-
arra íslenzkra, sem að komu. Þeir skáru brjóstið af einni
dándiskvinnu. Líka létu þeir af sér merkja, að þeir
vildu ráða af dögum áðurnefndan sýslumann, Ara
Magnússon, og taka hans hústrú, og mörg slæm skelm-
isstykki auðsýndu þeir, hvar fyrir téður sýslumaður Ari
samsafnaði mönnum og lét drepa þá. F.inn af þeim
komst undan á sjó. Sá hét Marteinn. Hann kunni þá
konst, að hann gekk sjóinn nær þurrum fótum, og svo
hart hljóp hann undan þeim íslenzku á sjónum, sem
eltu hann á sexæringi með kappróðri, að þeir fengu
hann varla upp dregið. Um síðir, nær þeir svo nærri
honum voru komnir, stakk hann sér í kaf, var lengi
niðri, kom þó upp um síðir og náði annarri sinni hendi
í borðstokkinn og vildi hvolfa skipinu, en einn skip-
verja hjó af honum höndina. Sökk hann síðan og kom
aldrei upp aftur.“
Þessir Spánverjar voru hvalveiðimenn, flestir Baskar
frá St. Sebastían við Biskayaflóa, en einhverjir þessara
Heima er bezt 433